آیا می‌دانستید در حوالی استان قزوین روستایی وجود دارد که اهالی آن به زبان رومانی صحبت می‌کنند و ریشه آنها به ایتالیا، یونان و فرانسه بازمی‌گردد؟ البته این حرفی است که ساکنین شهر می‌زنند و این موضوع که دقیقا از کدام کشور وارد ایران شدند مشخص نیست. اما چیزی که در آن نیازی به شک و شبهه ندارد، زبانی خاص ساکنین روستای زرگر است که گویش آن شبیه به زبان ایتالیایی بوده و حتی نوشتن آن هم به زبان لاتین صورت می‌گیرد.
این روستای تقریبا از 200 خانوار تشکیل شده و اصلی‌ترین شغل مردمانش هم زراعت و پرورش دام و طیور است. زرگری‌ها با اینکه ریشه خود را از کشورهای خارجی می‌دانند، به ایرانی بودن و فارسی حرف زدن خود افتخار می‌کنند و مذهب آنان شیعه است. در ادامه همراه لست سکند باشید تا با این روستا اروپایی قزوینی و روایت‌های جالبی که از پیدایششان در ایران حاکی میشود، اطلاعات بیشتری کسب کنیم.
روستای زرگر در کجا واقع شده؟
در جاده تهران قزوین نرسیده به شهرستان آبیک، روستای زرگر در دهستان بشاریات شرقی واقع شده است.
زرگری‌ها از از کجا وارد ایران شدند ؟
روایات متفاوت و زیادی درباره زادگاه زرگری‌ها و ساکن شدنشان در ایران وجود دارد. عده‌ای می‌گویند آنها عشایری بودند که سال‌های بسیار دور به ایران مهاجرت کردند و در بخشهای مختلفی از جمله روستای زرگر امروزی ساکن شده‌اند. همچنین این عشایر رومانی زبان در روستای وسمق استان مرکزی نیز دیده می‌شوند که به به دلیل نزدیکی با اقوام دیگر، گویش و زبانشان به فارسی تغییر یافته. طبق این نظریه این عشایر کولی‌هایی بودند که به طور پراکنده به کشورهای مختلف کوچ کردند و به یکجانشینی روی آورده‌اند، از این جهت متعلق به کشور بخصوصی نمی‌شوند.
در داستانی دیگر گفته میشود در جنگ‌های ایران و روم، تعدادی اسیر جنگی بخشوده شده و به آنها اجازه داده شد تا در خاک ایران اقامت داشته باشند و این چنین این افراد خارجی برای نخستین بار در ایران ساکن شدند.
در یک فرضیه هم گفته میشود اسکندر مقدونی پس از جنگ با ایران و در حین برگشت، فرمان صادر کرد که هر کس از سپاهایان تمایل دارد می‌تواند در اینجا بماند. عده‌ای نیز حوالی قزوین روستایی ساختند.
حتی برای زرگر، نامیده شدن اهالی این روستا نیز داستان‌هایی وجود دارد. برخی می‌گویند زمانی که برای اهالی این روستا شناسنامه می‌گرفتند، زنان زیورآلات می‌ساختند و به همین علت نام روستا را زرگر انتخاب کردند. در داستانی دیگر که قدمت آن به 300 سال پیش بازمی‌گردد گفته میشود: نادر شاه سه برادر طلاکار به نام‌های احمد، سیف‌الله و زبدالملک را از امپراطوری عثمانی به ایران آورد و روستای زرگر کنونی به عنوان چراگاه قشقایی به احمد واگذار شد.
زرگری یا رومانو زبانی از تبار هندو اروپایی است که توسط کولی‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت. کولی یا جیپسی‌ها کوچ‌نشینانی هستند که در سراسر اروپا و بخش‌هایی از آسیا دیده می‌شوند. امروزه زبان ساکنین روستای زرگر با زبان‌های رایج دیگر ایران به ویژه آذری ترکیب شده است و زبان فارسی نیز به عنوان زبان دوم در نسل‌های قبل‌تر آموخته می‌شد که به مرور زمان، فارسی جای خود را به زبان اصلی این روستا داده است.
به گفته همایون زرگر، پژوهشگر و از چهره‌های شناخته شده روستا، رومانوهایی که در دوران ساسانی وارد ایران شده بودند، بعدها به دلیل سبک زندگی شان و این که یکجانشین نبودند، به نقاط دیگری از جهان مهاجرت کردند اما شواهدی هست که نشان می‌دهد گروه دیگری از رومانوها در دوران صفویه دوباره وارد ایران و در ناحیه کنونی روستای زرگر ساکن شده و از همین جا به چند نقطه در ایران مهاجرت کرده‌اند: «مرکز اصلی اقامت رومانوها در ایران همین روستای زرگر بوده و تعدادی از آنها بعدها به مناطق دیگری در کشور مهاجرت کرده اند. در اردبیل ٣ ده هست که تعدادی از رومانو زبان‌ها آن جا ساکن شده بودند، البته طبق آخرین اطلاعاتی که دارم ساکنان این ده‌ها درحال حاضر به کلی زبان رومانو را فراموش کرده‌اند و ترکی صحبت می‌کنند.»
بخش دیگری از رومانو زبان‌های ساکن ایران در روستای قشلاق زرگرها در شهریار ساکن‌اند اما مستنداتی هست که گروهی از آنها هم به استان فارس و منطقه‌ای در خوزستان مهاجرت کرده بودند: «در سال ٧٠ در سفری به فارس پیرزنی را دیدم که به طور پراکنده در صحبت‌هایش از کلمات زبان رومانو استفاده می‌کرد و آن جا بود که متوجه شدم در میان گروهی از عشایر هنوز این زبان رایج است اما چون آن گروه در کوچ بودند، نتوانستم آنها را پیدا کنم.» اینها را همایون زرگر می‌گوید.
همایون زرگر در مطالعاتی که روی زبان رومانو داشته، یافته‌هایی به دست آورده که نشان می‌دهد این زبان در مقطعی تحت تأثیر زبان ترکی رایج در میان ترک‌های شاهسون قرار داشته و به همین دلیل تعدادی از کلمات شاهسون وارد زبان رومانو شده است. همین شواهد در کنار دیگر مستندات، شاهدی است دال بر این موضوع که رومنواهایی که اکنون در منطقه آبیک قزوین زندگی می‌کنند، درواقع بازماندگانی از همان گروهی هستند که در دوران صفویه وارد ایران شده‌اند.
در دایره المعارف شهرستان شهریار، احمد فرجی در مقاله‌ای به این موضوع اشاره کرده که «زرگرها با استقرار در روم شرقی که ترکیه کنونی است، به عنوان نیروی قزلباش به ایران پیوستند. بعضی‌ها بر این باورند که زرگرها 600 سال پیش، از سمت آناتولی به دلیل ییلاق و قشلاق به ایران آمدند و در دوره صفویه در این مناطق مستقر شدند و تاکنون توانسته‌اند زبان زرگری را که به نوعی رومی نامیده میشود، حفظ کنند.
تألیف: لست سکند
