امسال که همچنان با ویروس کرونا و تلفاتش دست به گریبانیم، قرار شده نمایشگاه کتاب بهمن 99 به صورت مجازی برگزار شود. این مجازی بودن باعث میشود از اقصی نقاط ایران کتاب سفارش دهید و به صورت رایگان آن را دریافت کنید و هم اینکه، از تخفیف مخصوص نمایشگاه استفاده کنید. این نمایشگاه از 1 تا 6 بهمن 1399 در سایت book.icfi.ir برگزار میشود. به همین مناسبت، بهترین فرصت است تا کتاب‌هایی که ارزش خواندن دارند را به دوستانمان معرفی کنیم. در این متن از لست‌سکند، به معرفی مختصری از چند سفرنامه مهم می‌پردازیم که فراتر از نوشتن سفرنامه رفته‌اند و گاهی تاثیر زیادی در مطالعات ایران داشته‌اند.
چرا سفرنامه بخوانیم؟
اگر اهل خواندن سفرنامه باشید، حتما می‌دانید سفرنامه‌ها یکی از دریچه‌های لذت‌بخش شناخت یک مکان است؛ چرا لذت‌بخش؟ چون ما هم مثل کوله مسافر، همراهش می‌شویم و با نگاه او به دیار دیگری سفر می‌کنیم. این سفر طعم و چاشنی شناخت فرهنگ و رفتار مردم بومی هم با خود به همراه دارد. درست است که چون نویسنده از نگاه خودش روایت می‌کند، نمیتوان حرف‌هایش را کاملا پذیرفت، امّا زمانی که نویسنده یک پژوهشگر باشد و در مقصدش، دنبال گمشده‌ای می‌گردد، قصه هیجان‌انگیزتر میشود. این نوع نگاه، زاویه‌ایست که ما را به عمق بیشتری از سطح مقصد می‌کشاند و بدون شک، آن سفرنامه ارزش بیشتری برای خواندن پیدا می‌کند.
اگر شما از طرفداران پروپا قرص سفرنامه‌های لست سکند هستید و با خواندن سفرنامه به دنیای مسافرش سفر می‌کنید، خواندن این کتاب‌ها را از دست ندهید!
توریست‌ها از ایران چه می‌گویند؟
کتاب‌های سفرنامه‌ای که در حال حاضر می‌توانید در کتابفروشی‌ها پیدا کنید به دو دسته تقسیم می‌شوند:
- مسافرانی که از ایران به خارج از ایران سفر کرده‌اند
- توریست‌هایی که به ایران آمده‌اند و سفرشان را روایت کرده‌اند
خواندن هر دو نوع سفرنامه جالب است و از طرفی، برخورد متفاوتی که ایرانیان نسبت به خارج داشته‌اند و در مقابل توریست‌ها نسبت به ایرانیان و ایران داشته‌اند. امّا اینجا قرار است سفرنامه‌هایی را معرفی کنیم که توریست‌ها برای ایران نوشته‌اند. این کتاب‌ها از این جهت ارزشمندند که نویسندگانش، درک عمیق‌تر از یک توریست عادی دارند؛ آن‌ها یا شیفته ایران شده‌اند، یا برای کار پژوهشی و سیاسی به ایران آمده‌اند یا حتّی استاد دانشگاه در ایران شده‌اند. پس زمینه‌های مطالعاتی در حرف‌هایشان هویداست و هدفشان از دیدن ایران، صرفا گردش نیست.
این را هم باید اضافه کنیم که سفرنامه‌ها عمدتاً در دوره قاجار که رفت و آمدها (از ایران به خارج و از خارج به ایران) شدت گرفته بود، نوشته شده است.
1. یک سال در میان ایرانیان، ادوارد براون
ادوارد براون، در حالی که در انگلستان پزشکی می‌خوانده، شیفته شرق میشود. دست روزگار او را به سمت ایران می‌کشاند و یک سالی در میان ایرانیان زندگی می‌کند. او حتی استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران هم میشود. در این کتاب، از مسیر سفرهایش در ایران می‌گوید.
براون سعی می‌کند با نگاهی منصفانه به ایرانیان و آداب و رسومشان نگاه کند. آنچه این کتاب را جذاب می‌کند، نگریستن به اخلاق و فرهنگ ایرانیان از دریچه نگاه یک جهانگرد است. اینکه چه چیزهایی برای یک توریست جالب و چه چیزهایی بی‌اهمیت است؟ این دسته از اطلاعات، نگاه خوبی به راهنمایان گردشگری می‌دهد تا با ذائقه مردمان فرهنگ‌های مختلف، آشنا شوند. از طرفی، گاهی روایت پدیده‌هایی که برای ما کاملا عادی شده، از زبان یک فرد خارجی، باعث میشود بیش از پیش درباره‌اش به فکر فرو رویم.
2. در جستجوی حسن، ترنس وارد
در جستجوی حسن، ماجرا جالبی دارد. خانواده وارد که دوره‌ای در ایران زندگی می‌کردند، بعد از سال‌ها تصمیم می‌گیرند برای پیدا کردن خدمتکارشان حسن، از آمریکا بکوبند و به ایران بیایند! روایت پسر خانواده که از حسن خاطرات خوشی در ذهنش دارد، مقدمات این سفر هیجان‌انگیز را فراهم می‌کند.
ترنس وارد با اینکه مثل سایر نویسنده‌هایی که از آن‌ها نام بردیم، پژوهشگر در مطالعات ایرانی نیست، امّا علاقه قلبی به ایران، او را به این سفر پیوند زده و احساساتش را از دیدن فرهنگ ایرانی‌ها و جاذبه‌های گردشگری که می‌بیند، صادقانه بیان می‌کند. پذیرش یا رد نظراتش، به عهده مخاطب آگاهی است که کتاب را می‌خواند.
3. اختناق ایران، مورگان شوستر
مورگان شوستر مستشار آمریکایی است که در گیرودار مشروطه به ایران می‌آید تا سر و سامانی به وضعیت اقتصادی و سیستم خزانه ایران بدهد، امّا روسیه و انگلیس دل خوشی از حضور شوستر ندارند و به یک سال نرسیده، او را به آمریکا برمی‌گردانند.
در این کتاب، شوستر سعی کرده با زبان ساده و روایی، هم از اتفاقات روز ایران بگوید و هم مسائلی که برایش جالب توجه است؛ مثل وضعیت زنان ایران، اخلاق و رفتار ایرانیان و آداب و وضعیت مملکت‌داری پادشاهان قاجاری.
شوستر روایت می‌کند که سعی دارد اوضاع را بهبود دهد، امّا موانعی که سر راهش قرار گرفته، مانع از این میشود که تاثیر مثبتی در وضعیت اقتصادی ایران بگذارد.
4. سفرنامه شاردن
شاردن از سفرنامه‌نویسان دوره صفویه است و کتابش به نسبت باقی سفرنامه‌ها مفصل و در 5 جلد نوشته شده است. امّا شاردن که بود؟ شاردن شرق شناس اروپایی بود که از دوره شاه عباس دوم صفوی و شاه سلیمان در اصفهان روایت می‌کند. این کتاب شاردن، یک شاهد عینی از دوره صفویان به شمار می‌رود که برایمان اوضاع و احوال آن عصر را روایت می‌کند.
نوشته‌های شاردن فقط به دیده‌ها و شنیده‌هایش محدود نمیشود. او سعی می‌کند اطلاعات کاملی از اوضاع مدارس، خلاق ایرانیان و به خصوص شهر اصفهان ارائه کند.این کتاب شاردن، منبع کاملی برای کسانی است که می‌خواهند در زمینه ایران مطالعه کنند. البته که برای رسیدن به حقایق نیاز به کند و کاو بیشتری است امّا این کتاب شاردن را به هیچ وجه نمیتوان نادیده گرفت.
5. سفرنامه مادام دیولافوا
مادام دیولافوا شرق‌شناس و محقق فرانسوی بود که همراه همسر باستان‌شناسش مارسل دیولافوا به ایران آمدند. دیولافوا در کتاب خود مثل باقی جهانگردان، تصویری از اوضاع اجتماعی و سیاسی ایران در عصر قاجار ارائه می‌دهد و نظراتش را در مسائل مختلف از جمله اعتقادات ایرانیان بیان می‌کند.
از آنجایی که همسرش هم باستان‌شناس بوده، گذرش به مناطق باستانی ایران هم افتاده و حتّی سعی کرده از آن‌ها سوغاتی‌ای هم با خودش ببرد. البته بخشی از میراث هخامنشیان را همین دو نفر به موزه لوور منتقل کردند. این بخش از یکی از کتاب‌ها او، واقعا عجیب و تأمل‌برانگیز است:
"دیروز گاو سنگی بزرگی را که در روزهای اخیر پیدا شده‌است با تاسف تماشا می‌کردم، در حدود دوازده هزار کیلو وزن دارد! تکان دادن چنین تودهٔ عظیمی غیرممکن است. بالاخره نتوانستم به خشم خود مسلط شوم، پتکی بدست گرفتم و بجان حیوان سنگی افتادم. ضرباتی وحشیانه به‌او زدم. سر ستون در نتیجه ضربات پتک مثل میوهٔ رسیده از هم شکافت"
به نظر می‌رسد زحمت زیادی هم برای این اسباب‌کشی فرهنگی کشیده است! موافقید؟
6. خاطرات سرهارفورد جونز
در دوره قاجار که حضور نیروهای اروپایی در ایران فراوان بود، بعضی از این نظامیانی که به ایران آمدند، خاطراتشان را به صورت کتاب به چاپ رساندند. افرادی مثل سرهارفورد جونز که در عصری که ناپلئون در حالی کشورگشایی بود، به ایران آمدند. سرهارفورد جونز مسیرش از جزیره خارک به تهران است و برای گرفتن امضای عهدنامه بین ایران و انگلیس، به دربار فتحعلی‌شاه قاجار می‌آید.
شنیدن روایات از زبان افراد سیاسی و نظامی هم، جایگاه خودش را دارد و ما را با زوایای دیگری از وضعیت ایران آشنا می‌کند.
سرهارفورد جونز در دربار فتحعلی شاه
7. سیاحانی که به ایران آمدند، داریوش شهبازی
به تازگی کتابی منتشر شده که تعدادی از سفرنامه سیاحانی که به ایران آمده‌اند را در دو جلد به چاپ رسانده است. اگر ترجیحتان این است که دیدی کلی نسبت به این سیاحان پیدا کنید و با بیشترشان آشنا شوید، می‌توانید این کتاب را تهیه کنید. این کتاب به قلم داریوش شهبازی، سیاحان را در عصر باستان، صفویه و قاجاریه بررسی می‌کند.
امیدواریم این کتاب‌ها را دوست داشته باشید و بتوانید از اطلاعاتشان استفاده کنید. راستی فراموش نکنید که علاوه بر نمایشگاه کتاب، تعدادی از انتشاراتی‌ها هم تخفیف ویژه در نظر گرفته‌اند. پس بهترین زمان ممکن برای خرید کتاب‌ها خواندنی و تاثیرگذار است. اگر شما هم سفرنامه جالبی خوانده‌اید، در نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
تألیف: لست‌سکند
