بعد از همه‌گیری کرونا و در نتیجه مشکلات اقتصادیِ پس از آن، سامانه‌های پستی دنیا با چالش‌هایی روبه‌رو شدند. این چالش‌ها باعث شد فعالیّت‌های پست دچار اختلال شده و در ارسال بسته‌ها تأخیر به وجود بیاید. تا قبل از این اتفاق، شاید کمتر به اهمیت سیستم پستی و تاثیری که در زندگیمان دارد فکر کرده بودیم. زمانی که ارتباط انسان‌ها با یکدیگر به پست وابسته بود، این سامانه‌ها برای ما اهمیت بیشتری داشتند. با گذشت زمان، بسیاری از خدمات پست از طریق اینترنت قابل دسترسی شد و درنتیجه تاثیر این سامانه در زندگی ما کمتر شد. همه‌گیری کرونا به ما یادآوری کرد که همچنان به این سامانه وابسته هستیم.
احتمالا از دروس تاریخِ مدرسه نام چاپارها را به یاد می‌آورید. سوارانی که نامه‌ها و پیغام‌های مهم را به نقاط مختلف می‌بردند. این چاپارها قدم‌های اول بشر برای رسیدن به یک سامانه پستی بودند. از آن زمان تا امروز، سامانه پستی، راهی طولانی را طی کرده است. چاپارهای گذشته، تبدیل به این سیستم پیچیده و منظم شده که ما به عنوان پست می‌شناسیم. اما سیستم پستی چگونه به وجود آمد؟
امپراطوری هخامنشی و سامانه پستی مدوّن
کمتر کسی می‌داند که سیستم پستی مدرن، از ابداع ایرانیان الهام گرفته شده است. البته تمدن‌های مصر، چین، آشور و بابل، قبل از اینکه امپراطوری هخامنشی در قرن ششم پیش از میلاد تأسیس شود، خدمات ارسال داشتند. اما ایرانیان بودند که برای سامانۀ پستی‌شان برنامه‌ریزی دقیقی انجام دادند. اقداماتی مانند احداث جاده‌ها، پرورش اسب و آموزش سوارکاران، بخشی از اقداماتی بود که انجام شد.
جاده شاهی، میراث امپراطوری هخامنشی
یکی از مهمترین اقدامات امپراطوری هخامنشی، ساختن جاده‌ای بود که مهمترین بخشهای کشور را به هم متصل می‌کرد. این جاده، رفت و آمد را راحت کرده و باعث شد عملیات‌های پستی با سرعت بیشتری انجام شود. در قدم بعدی، هخامنشیان امنیت جاده را تامین کردند چرا که اگر امنیت نبود، عملا رفت و آمدی در جاده صورت نمی‌گرفت. برای انجام عملیات‌های پستی، سوارانی چیره دست مشغول به کار شدند. و در فواصل مناسب، چاپارخانه‌هایی احداث شدند که سواران بتوانند اسب‌های جدید سوار شوند و راهشان را ادامه دهند. بعد از تکمیلِ این جاده، برای رسیدن به دورترین نقاطی که تحت پوشش آن بودند، 7 تا 9 روز زمان لازم بود.
اسب‌های تندرو، سواران چیره‌دست
امپراطوری هخامنشی در زمان داریوش از یونان تا هند وسعت داشت. از کتیبه‌های به دست آمده متوجه میشویم که در این زمان، پیام‌هایی از پرسپولیس (تخت جمشید) به هند و مصر فرستاده میشده که نشان از سامانۀ پیشرفتۀ پستی این امپراطوری دارد. تا قبل از این دوران، هرگز شاهد چنین حجمی از داد و ستد اطلاعاتی نبودیم. تمام اسب‌هایی که برای این کار استفاده می‌شدند، برای داشتن سرعت بالا پرورش یافته بودند. البته که قدرت بالای ایرانیان در اسب‌سواری نیز در این سرعت اهمیت داشت.
زبان همگانی، قالب مشترک
یکی دیگر از دلایلی که باعث شد سیستم پستی هخامنشی اینقدر موفق باشد، استفاده از یک زبان استاندارد بود. به علاوه، پیام‌هایی که رد و بدل می‌شدند، در سبک نگارش و نوع ارسال نیز قالب مشابهی را دنبال می‌کردند. با آنکه زبان اصلی هخامنشیان فارسی باستان بود، زبانی که در متون اداری استفاده می‌شد، آرامی بود. در نتیجه، پیام‌هایی هم که به نقاط مختلف ارسال می‌شدند، به همین زبان بودند. درست مانند امروز که زبان انگلیسی به عنوان زبان بین‌المللی در مکاتبات میان دو کشوری که هیچکدام انگلیسی زبان نیستند، استفاده میشود.
برای مسیرهای دور، پیام‌ها با جوهر روی پوست حیوانات نوشته و بعد مهر و موم می‌شدند. این اولین بار در تاریخ است که از چنین سیستم یکپارچه‌ای استفاده شده که برای همه چیز فرمت و قالبی مشخص تعیین کرده است. با آنکه تعداد زیادی از پیغام‌های رد و بدل شده باقی نمانده، اما از بررسی آنچه داریم، متوجه میشویم که این سیستم درهمۀ بخشهای کشور رعایت میشده؛ چه زمانی که نامه‌ای به مصر فرستاده میشده و چه زمانی که حاکمی محلی برای یکی از مقامات پیغام می‌فرستاده است.
مسافران جاده شاهی
با آنکه جاده به شدت کاربردی بود، اما فقط برای مصارف حکومتی استفاده می‌شد و غیرنظامیان از آن استفاده نمی‌کردند. امپراطوران از طریق این جاده، دستورات خود را به سرزمین‌های تحت قلمرو خود می‌رساندند. البته که این جاده حرکت نیروهای نظامی را نیز آسان‌تر کرده بود.
پادشاهی که دستور ساخت را صادر کرد
گزنفون، فیلسوف و تاریخ‌نگار یونانی، همراه با لشکری از سربازان یونانی، مدتی در دربار کوروش خدمت می‌کرده است. او در کتابهایی که از تجربیاتش در دربار هخامنشی نوشته، آغاز احداث سیستم پستی در ایران را به کوروش کبیر نسبت می‌دهد. می‌دانیم که در دوران پادشاهی کوروش کبیر، سرزمین‌های زیادی تحت سلطۀ دولت هخامنشی بود و طبیعتاً کنترل این سرزمین‌ها بدون امکانات امروزی، کار سختی بوده است. به گفتۀ گزنفون، اگر کسی در دربار حاضر میشده و می‌گفته که حرف مهمی برای گفتن دارد، پادشاه حتما به او گوش می‌داده است. این گونه بود که پادشاه از اتفاقاتی که در سرتاسر قلمرواش رخ می‌داد باخبر میشده. و به همین دلیل برخی بر این باور بودند که پادشاه هزار چشم و هزار گوش دارد و هیچ چیز از نظرش پنهان نمی‌ماند. گزنفون در بخش دیگری می‌افزاید، کوروش نهایت مسافتی را که یک اسب می‌تواند طی کند تخمین زد و براساس آن دستور ساخت چاپارخانه‌ها را داد. سواران امپراطور شبانه‌روز در این جاده رفت و آمد داشتند. گزنفون هم در راه برگشت به یونان، از همین جاده استفاده کرده و آن را سریعترین راه زمینی دنیا نامیده است.
آمریکا و الگوبرداری از هخامنشیان
در توصیفی مشهور از هرودوت می‌خوانیم که: "نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاریکی شب، این سواران را از به پایان رساندن ماموریتشان باز نمیدارد." این جمله اکنون شعار اصلی شرکت پست آمریکا است و اگر به ساختمان پست نیویورک نگاه کنید، این کلمات روی نمای ساختمان حک شده‌اند. این جمله بخشی از فرهنگ عامه آمریکا شده و برای توصیف کارمندان پست به کار میرود. توصیفی که هرودوت از جادۀ شاهی ارائه کرده، بارها نقل شده آن قدر که عبارت جادۀ شاهی با معنی «مسیری که پیمودن آن راحت است» بخشی از واژگان زبان انگلیسی شده.
جادۀ شاهی بعد از هخامنشیان
در دوره‌های بعد این جاده توسط عموم هم استفاده شد، اما نکته مهم استفادۀ اقوام و کشورهای مهاجم از این جاده است. جاده‌ای که روزی باعث آبادی و امنیت بود، تحت حکومت دولت‌های ضعیف، وسیله‌ای برای شکست کشور و سرکوب مخالفان شد.
روزگار گذشت و شرایط عوض شد و نیاز به سوارانِ پیام‌رسان کمتر شد. در نبود سواران، چاپارخانه‌ها از رونق افتادند و رها شدند و امروز اندک اثری از آنها باقی است. سیستم پستی شکوهمند ایران، دیگر بخشی از گذشته است، اما تاثیرات آن منبع الهامی شد برای آیندگان و فراتر از مرزهای کشور رفت. البته باید در نظر داشت که در این مطلب، به نوشته‌های هرودوت و گزنفون که هر دو مورخانی یونانی بودند تکیه شده. به علاوه، منابع زیادی از دورۀ هخامنشیان به جا نمانده و محققین امروز در صحت نوشته‌های گزنفون و هردوت تردید دارند.
منبع: BBC
