قدیمی ترین تمدن جهان کدام است؟ نخستین تمدن‌ها را چه کسانی و در چه زمانی از تاریخ ایجاد کرده‌اند؟ این‌ها سؤالاتی است که معمولاً ذهن علاقه‌مندان به تاریخ را درگیر می‌کند. تمدن‌های باستانی، داستان‌های نخستین پیشرفت‌های بشرند. با نگاهی به گذشته، تمدن‌هایی را پیدا می‌کنید که با دانش و نوآوری خود، جهان را شکل داده‌اند. در این مقاله از لست‌سکند، فهرستی از قدیمی ترین تمدن های جهان را که براساس تحقیقات تا امروز شناخته شدهاند، به شما معرفی می‌کنیم. با خواندن این مطلب، خواهید فهمید که چگونه اولین تمدن جهان با محدودیت‌ها و فرصت‌های زمان خود، جوامع امروزی را شکل داده است.
آنچه در ادامه مطلب خواهید خواند
قدیمی ترین تمدن جهان و اولین کشور جهان کدام است؟
قدیمی ترین تمدن های جهان عبارت‌اند از: تمدن‌های سومر در میان‌رودان، تمدن دره سند در شبه‌قاره هند و تمدن مصر باستان. تاریخ این تمدن‌ها به حدود 3 تا 4 هزار سال قبل از میلاد مسیح بازمیگردد. شاید مشخص کردن اولین کشور جهان به مفهوم مدرن آن مشکل باشد؛ زیرا در آن دوران، مفاهیم امروزی درباره مرزبندی‌های ملی وجود نداشته است؛ اما اغلب مصر باستان به‌عنوان یکی از اولین کشورهای دارای سیستم مرکزی مطرح میشود.
قدیمی ترین کشور جهان در گینس کدام است؟
کتاب رکوردهای جهانی گینس، از معیارهای خاصی برای ثبت رکوردها استفاده می‌کند و معمولاً بر روی آن‌هایی تمرکز دارد که قابل اندازه‌گیری و مستند هستند. درباره مشخص کردن قدیمی ترین کشور جهان، باید بگوییم که این موضوع، پیچیدگی‌هایی دارد که از این پیچیدگی‌ها، می‌توان به تغییرات مرزی، فرهنگی، حکومتی و تعاریف مختلف از «کشور» اشاره کرد. درنتیجه، تاکنون نام قدیمی ترین کشور جهان در گینس ثبت نشده است.
تمدن بین‌النهرین
نخستین آثار تمدن بشر، در هزاران سال پیش از تولد مسیح رخ داد؛ زمانی که انسان‌ها از زندگی خانه‌به‌دوشی خود دست کشیدند و سکونت دائمی در یک مکان و توسعه آن را جایگزین سبک زندگی خود کردند. این توسعه دادن، در زمان کوتاهی به ایجاد شهرهای بزرگی منجر شد و به‌مرور مرزهای سیاسی کشورها را ساختند. بارها و بارها اطلاعاتی را درباره بین‌النهرین در کتاب‌های تاریخی مختلف خوانده‌ایم. تاریخ پیدایش تمدن در بین‌النهرین به‌قدری دور است که عده‌ای بر این باورند در آن زمان، تمدن دیگری وجود نداشته است و بین‌النهرین قدیمی ترین تمدن جهان است. بااین‌حال، برخی این را قبول ندارند و احتمال وجود تمدن‌های دیگر را نیز می‌دهند.
سیر زمانی بین‌النهرین باستان، حدوداً بین 3500 تا 500 سال قبل از میلاد مسیح بوده است. طبق یافته‌های تاریخی و شواهد و اسناد موجود، اولین جامعه متمدن و قدیمی ترین تمدن جهان در این محدوده جغرافیایی شکل گرفته است. محدوده جغرافیایی بین‌النهرین در آن زمان، تقریباً شامل کشورهای عراق، سوریه و ترکیه امروزی می‌شده است.
در این دوره، ترکیب کشاورزی و اهلی کردن حیوانات وجود داشته که به‌مرور بیشتر توسعه پیدا کردند؛ اما به‌غیر از این مورد، صنایع مختلفی مانند چرم، آهنگری، سنگ‌تراشی و...، از حرفه‌هایی بودند که مردم در آن زمان به آن‌ها مشغول بودند و تمدنشان را توسعه‌مندتر و باارزش‌تر می‌کردند. اولین امپراتوری یا دولت سازمان‌یافته در بین‌النهرین را هم می‌توانیم مربوط به آکدی‌ها بدانیم؛ زمانی که فرمانروای آن‌ها، شهرهای مختلفی را با هم متحد کرد و به گسترش آن‌ها مشغول شد.
تصویری تمثیلی از تمدن‌های اولیه در بین‌النهرین
تمدن ایران باستان
ایران باستان که تا سال 1935 میلادی در کشورهای غربی به پرشیا (persia) معروف بود، حدود 550 سال قبل از میلاد مسیح با امپراتوری هخامنشیان تأسیس شد. کوروش دوم که به کوروش کبیر نیز شناخته میشود، با شکست دادن قوم ماد، لیدیه و بابل، امپراتوری پارس را تشکیل داد و حکومت را آغاز کرد. حکومت وی که با نام هخامنشی شناخته می‌شد، تا قبل از مغلوب شدن توسط اسکندر مقدونی در سال 330 پیش از میلاد مسیح، بر ایران سلطه داشت.
قدمت ایران چند سال است؟
قدمت کشور ایران را به‌عنوان یک تمدن باستانی، معمولاً به بیش از 2500 سال نسبت می‌دهند، یعنی زمانی که امپراتوری هخامنشی توسط کوروش بزرگ در زمان هخامنشیان شکل گرفت؛ اگرچه تمدن‌های کهن‌تری قبل از هخامنشی، مانند ماد و ایلام نیز در منطقه‌ای که امروزه به‌عنوان ایران شناخته میشود، وجود داشته‌اند و قدمتشان به حدود هزاره سوم قبل از میلاد می‌رسد. هرچند از زمان حیات این تمدن‌ها قرن‌ها گذشته؛ اما همچنان آثار و بناهایی از آن زمان باقی مانده که تا حدودی سالم‌اند و مقصدی برای گردشگران محسوب می‌شوند. اگر شما هم به دیدن این آثار تاریخی کهن در ایران علاقه‌مندید، می‌توانید با استفاده از تور داخلی، یک سفر تاریخی بی‌نظیر داشته باشید.
آیا ایران قدیمی ترین کشور جهان است؟
تاریخ تأسیس یک کشور، با توجه به معیارهای مختلف، متفاوت است. امپراتوری هخامنشی، از اولین امپراتوری‌های ایران است؛ اما محققان همچنان با قطعیت تمام، آن را نخستین امپراتوری ایران نمی‌دانند. به‌طور کلی، براساس تاریخ اولین دولت سازمان‌یافته که مربوط به 3200 سال قبل از میلاد است، نام ایران قبل از همه کشورها در فهرست قدیمی ترین کشورهای جهان قرار دارد.
سفر به ایران باستان در موزه ایران باستان
قدمت ایران بیشتر است یا مصر؟
قدمت تمدن مصر باستان به حدود سال 3100 پیش از میلاد برمی‌گردد که این تمدن با تأسیس اولین پادشاهی فراعنه و اتحاد بخشهای شمالی و جنوبی دره نیل آغاز شد. این دوره‌ها شامل دوران قدیم، میانه، جدید و دوره اواخر مصر باستان است. قدمت تمدن ایران باستان را به دوره هخامنشیان یعنی 550 سال قبل از میلاد پیوند می‌دهند؛ درحالی‌که تمدن ایران با نام‌های قدیمی‌تر همچون ایلام و ماد مطرح است و قدمت آن به قرن‌ها پیش از دوره هخامنشی بازمیگردد. با این حساب، تمدن مصر باستان قدمت طولانی‌تری در مقایسه با تمدن باستانی ایران دارد؛ اما هر دو تمدن باستانی، بسیار غنی و پیچیده بوده و نقش بسیار مهمی در ساختار تاریخی و فرهنگی جهان ایفا کرده‌اند.
تمدن عمان و اردن
مردمی که در این محدوده جغرافیایی زندگی می‌کردند، یک جامعه کشاورزی ابتدایی داشتند؛ اما شهرت آن‌ها در بین قدیمی ترین تمدن های جهان، به‌واسطه پیکره‌هایی است که شبیه به بدن انسان می‌ساختند. این مجسمه و پیکره‌ها از روی بدن مردان، زنان و کودکان ساخته شدهاند و از جنس گچ هستند. جدا از این مجسمه‌ها، همان‌طور که گفتیم، مردم عمان و اردن در آن زمان کشاورزی می‌کردند و نخود، عدس، گندم و جو، از محصولاتشان بود.
به‌غیر از کشاورزی، شکار نیز فعالیت دیگری بود که انجام می‌دادند و این کار، تنوع غذایی‌شان را بیشتر می‌کرد. حیواناتی مانند آهو، روباه و خوک، برخی از حیواناتی بودند که مردم در آن زمان شکار می‌کردند. دوره تاریخی این مردم، به 5000 تا 7500 سال قبل از میلاد برمی‌گردد و به عنوان قدیمی ترین تمدن جهان شناخته می‌شوند. بااین‌حال، نمی‌توانیم بگوییم که عمان و اردن اولین تمدن جهان را داشته‌اند.
نخستین امپراتوری عمان و اردن نیز به‌طور دقیق مشخص نیست و بحث‌های مختلفی درباره آن وجود دارد. با بررسی برخی از جاهای دیدنی عمان و همچنین اردن که بناهای تاریخی مهمی به شمار می‌آیند، مشخص شده که اردن زیرمجموعه‌ای از امپراتوری عثمانی بوده است؛ اما برخی دیگر، پادشاهی خاندان هاشمی را به‌عنوان نخستین حکومت این کشورها می‌دانند. تعدادی از مورخان نیز خاندان امویان را به‌عنوان حاکم ابتدایی عمان و اردن می‌شناسند.
تمدن دره سند
یکی دیگر از تمدن‌هایی که جزو قدیمی ترین تمدن جهان محسوب میشود، مربوط به 3300 تا 1900 سال قبل از میلاد است و محدوده آن نیز بین کشورهای پاکستان، شمال‌شرق افغانستان و شمال‌غرب هند بوده است. تمدن دره سند، مانند مصر باستان و بین‌النهرین، یکی دیگر از تمدن‌های قدیمی در جهان باستان بوده که وسعت فراوانی نیز داشته است. در این دوره زمانی، تقریباً تمام جمعیت در کنار رود سند زندگی می‌کردند که یکی از مهم‌ترین رودهای آسیا محسوب می‌شده است. دو شهر بزرگ، بیش از صدها روستا و شهری کوچک، بخش‌هایی از محدوده تمدن دریای سند بوده‌اند که زندگی در آن‌ها جریان داشته است.
دوران اوج این تمدن، بین سال‌های 2600 تا 1900 قبل از میلاد مسیح بوده است؛ زمانی که فرهنگ شهری آن‌ها به اوج خود رسیده بود و اولین پایتخت را به مرکز شهر تبدیل کردند. مدارکی نیز وجود دارد که آن‌ها را مردمی صلح‌طلب نشان می‌دهد؛ مردمی تا حدود 700 سال بدون سلاح و زره زندگی می‌کردند و با همسایگانشان تجارت می‌کردند.
شواهدی هم وجود دارد که نشان می‌دهد در زندگی شهری آن زمان به‌عنوان اولین تمدن جهان، هر خانه حمامی جداگانه داشته که به سیستمی پیچیده و زیرزمینی از فاضلاب منتهی می‌شده است. با وجود همه این مدارک و شواهد، نمی‌توان در ارتباط با امپراتوری اولیه این منطقه همراه با شهرها و روستاهای آن اظهارنظر کرد و همچنین در منابع تاریخی نیز اطلاعات دقیقی از این موضوع وجود ندارد. به‌این‌ترتیب، افغانستان، پاکستان و هند اولین کشور جهان نیستند و فقط در لیست قدیمی ترین تمدن های جهان قرار دارند.
نباید فراموش کنیم که همیشه درباره مسائل تاریخی، نظریه‌های مختلفی وجود دارد. درخصوص هند هم برخی از اسناد تاریخی، قدمت اولین دولت سازمان‌یافته این کشور را حدود 2 هزار سال پیش از میلاد معرفی کرده‌اند. در این میان، نخستین امپراتوری آن را هم برای تقریباً 321 سال پیش از میلاد می‌دانند. اینکه بخشی از هند، زمانی جزو تمدن دره سند به حساب می‌آمده است، بر این گمانه‌زنی‌ها اضافه می‌کند که با در نظر گرفتن آن، اطلاعاتی دیگر برای ما آشکار میشود.
تمدن رم
قدمت تمدن رم باستان، به حدود قرن ششم قبل از میلاد برمی‌گردد و ظهور آن را شبیه به افسانه‌ها می‌دانند. این تمدن، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین تمدن‌های تاریخی است که بر اروپا، خاورمیانه و شمال آفریقا تأثیر گذاشت. این تمدن که در ابتدا به‌صورت یک پادشاهی و سپس یک جمهوری سازمان‌دهی شده بود، سرانجام به‌‌شکل امپراتوری گسترده، توسعه یافت. از نکات برجسته تاریخ رم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- شکل‌گیری و سازمان‌دهی از پادشاهی به امپراتوری
- تشکیل پایه‌های قانون و حقوق مدرن
- پیشرفت در فناوری و مهندسی
- توانایی نظامی برای توسعه و حفظ قلمرو
- فرهنگ و هنر غنی
شاید تعداد زیاد بناهای تاریخی در رم، این گمان را در افراد ایجاد کند که رم، قدیمی ترین تمدن جهان است؛ اما به‌درستی نمی‌توان این فرضیه را ثابت کرد. تمدن رم به حدود 750 سال یا 550 تا 465 سال پیش از میلاد مسیح بازمیگردد؛ ولی همچنان اختلاف‌هایی بر سر تاریخ‌های تمدن رم و امپراتوری آن وجود دارد.
تمدن یونان
یونان، کشوری که به عنوان ابداع‌کننده تمدن مدرن غربی شناخته میشود، در لیست اولین کشور جهان است که نخستین آثار حضور انسان در آن به 2700 سال پیش از میلاد مسیح بازمیگردد. یونان از نظر دانش، هنر، فناوری، ادبیات، سیاست و...، درس‌های بسیاری به جهانیان داده است. آتن، نخستین شهری بود که مفهوم دموکراسی را به وجود آورد. به همین دلایل، تمدن یونان به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین تمدن‌ها در جهان شناخته شده است. این در حالی است که برخی معتقدند از نظر تاریخی، قدمت تمدن یونان، آن را به قدیمی‌ترین کشور متمدن تبدیل نمی‌کند، در نتیجه قدیمی ترین تمدن جهان را هم ندارد.
تمدن یونان باستان، نقشی کلیدی در شکل‌دهی مفاهیم پایه‌ای دانش و فرهنگی که امروزه از آن بهره می‌بریم؛ داشته است. یونانیان، در بسیاری از زمینه‌ها پیشتاز بوده‌اند و به توسعه مبانی علوم فیزیک، جغرافیا و بیولوژی کمک شایانی کرده‌اند. شخصیت‌های برجسته تاریخ علم و فلسفه مانند ارشمیدس، ارسطو، فیثاغورس و افلاطون، همگی نقشی اساسی در پیشبرد دانش بشری داشته‌اند.
وسعت و مرزهای یونان کنونی با یونان باستان بسیار متفاوت است؛ اما آنچه هنوز در این کشور دیده میشود، از فرهنگ اصیلی سرچشمه گرفته است که از یونان باستان در این کشور به جا مانده است. نخستین امپراتوری یونان را مربوط به تمدن میسنی‌ها می‌دانند که متعلق به 1900 سال پیش از میلاد مسیح است؛ اما این امپراتوری نیز به‌طور قطعی به‌عنوان ابتدایی‌ترین حکومت مشخص نشده و فقط آمار و ارقام بیشتری دارد که باعث شده در فهرست قدیمی ترین تمدن های جهان قرار بگیرد.
تمدن نورته چیکو
شاید کمی عجیب باشد؛ اما آمریکا هم تمدنی باستانی را در خود جای داده که مربوط به تمدن نورته چیکو میشود و کشور پرو را با توجه به مرزبندی‌های کنونی در بر می‌گیرد. درباره قدمت تمدن نورته چیکو، اختلاف‌نظر وجود دارد و برخی آن را مربوط به 2 هزار سال و برخی دیگر آن را مربوط به 4 هزار سال پیش از میلاد مسیح می‌دانند. درمجموع، شواهد نشان می‌دهد که دوران آن‌ها، مربوط به زمان پیش از سرامیک است؛ چراکه هیچ سرامیک و آثار هنری مشهودی از آن دوران باقی نمانده است. بااین‌حال، بقایای عظیم معماری برجای‌مانده از این تمدن، درخور توجه است.
گفتنی است که در نورته چیکو، اهرامی هم پیدا شده که برخی از منابع تاریخی، آن‌ها را قدیمی‌ترین هرم‌های خارج از محدوده مصر می‌دانند که از نظر ظاهری با اهرام مصر قابل مقایسه‌اند. گمان می‌رود که در آن زمان با توجه به معماری و ساخت‌و‌سازها، دولت و حکومتی مشخص هم پابرجا بوده که در این قلمرو فرمانروایی می‌کرده است. همچنان از جزئیات نورته چیکو اطلاعات دقیقی در دسترس نیست و نمی‌توانیم آن را قدیمی ترین تمدن جهان بدانیم؛ اما قدمت آثار یافت‌شده باعث میشود در شمار قدیمی ترین تمدن های جهان قرار بگیرد.
تمدن چین
یکی دیگر از قدیمی‌ترین و دیرینه‌ترین تمدن‌ها در کشور چین شکل گرفته است. قدمت نخستین سلسله حکومتی چین به 1600 تا 2700 سال قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد؛ یعنی زمانی که سلسله شیا (Xia) نخستین فرمانروایی در چین را آغاز کرد. این را نیز باید اضافه کرد که نخستین تمدنی که در چین آغاز شد، تمدن رود زرد بود که پایه‌ریز سلسله‌های ابتدایی چین بوده است. چینی‌ها با تمدن خود، دستاوردهای مهمی مانند کاغذ برای بشر داشته‌اند و تحول عظیمی را ایجاد کرده‌اند.
بااین‌حال، قطعاً چین قدیمی ترین تمدن جهان نیست؛ اما در شمار اولین کشورهای جهان قرار می‌گیرد. در واقع، شاید بتوان گفت چین از قدیمی‌ترین کشورهای شرقی کره زمین محسوب میشود. وجود یکی از عجایب هفتگانه جهان در چین، گواهی برای اثبات این موضوع است.
تمدن مصر
درست مانند یونان باستان، مصر باستان نیز قلمروهای متفاوتی در مقایسه با مصر امروزی داشته است. آنچه اکنون ثابت شده، تمدن و فرهنگ دیرینه و غنی مصری است که قدمت آن به حدود 3100 سال قبل از میلاد مسیح بازمیگردد. این عدد به‌قدری خیره‌کننده است که یکی از حقایق عجیب مصر باستان، به همین موضوع، یعنی قدمت تمدن مصر، مربوط میشود. مصر، زادگاه خط هیروگلیف است که دومین زبان نوشتاری قدیمی در جهان محسوب میشود. قدمت پیدایش این سیستم نوشتاری به 4 هزار سال قبل از میلاد مسیح بازمیگردد. افزون‌بر این اطلاعات، برخورداری از دانش پزشکی و معماری خارق‌العاده در آن زمان که اهرام ثلاثه و مجسمه ابوالهول از نتایج آن بوده‌اند، همگی گواه بر پیشرفته بودن مصریان و بهره‌مندی آن‌ها از فرهنگی غنی است.
کشور مصر تاکنون دستخوش تغییر حکومت و پادشاهی‌های مختلفی بوده است که ازجمله آن‌ها میشود به سلطه امپراتوری پارس‌ها، امپراتوری عثمانی و عرب‌ها اشاره کرد. این نکته را هم باید اضافه کنیم که به‌دلیل رواج زبان عربی و دین اسلام در مصر، تأثیر فتح مصر توسط اعراب در قرن 9 تا 10 میلادی کاملاً مشهود است. تاریخ مصر در سه بخش تقسیم‌بندی میشود که پادشاهی قدیم آن به ابتدای عصر مفرغ مربوط میشود. از باقی‌مانده‌های تمدن مصر می‌توان به اهرام ثلاثه، بقایای مومیایی فرعون‌ها و مواردی دیگر اشاره کرد که اطلاعات خوبی را از گذشته برای ما به همراه دارند و مصر را در شمار قدیمی ترین تمدن های جهان قرار می‌دهند.
سخن آخر
نمی‌توان تاریخ قدیمی ترین تمدن جهان را به‌طور دقیق و فقط با استناد به داده‌ها و اطلاعات موجود به دست آورد. شناخت محققان از دوره‌های تاریخی، بیشتر بر پایه شواهد باستانی و یافته‌ها شکل گرفته است و تعیین زمان دقیق اتفاقات تاریخی ازجمله مشخص کردن قدیمی ترین تمدن جهان، اغلب تخمینی است؛ اما به‌طور کلی مبدأ دقیق اولین تمدن‌ها نامشخص باقی مانده است و تنها با استدلال از روی اطلاعات موجود باید نتیجه‌گیری کرد. آنچه در این مطلب خواندید، از بررسی‌های اسناد تاریخی و قدیمی استخراج شده و تاریخ‌های آن‌ها هم تقریبی است؛ بنابراین قیاس تمدن‌ها با یکدیگر و قدیمی دانستن یکی نسبت به دیگری تا کامل شدن پژوهش‌های باستان‌شناسی، ادامه دارد.
