مراسم متفاوت و جالب از عروسی سنتی جنوبی در ایران

ازدواج یک فرآیند طولانی در هر قوم، شهر و منطقه و کشوری است. گاهی این مراسم از بدو تولد دختر و پسر آغاز می‌شود تا به چند روز بعد از ازدواج هم می‌کشد. از سه تا هفت روز در میان اقوام مختلف به خصوص روستاییان جشن گرفته می‌شود؛ هر چند که این رسوم کم کم به دلیل شرایط اقتصادی خانواده‌ها در حال کمرنگ شدن هستند.

نکته جالب اینجاست که در هر زبان و ملیتی، زیباترین مراسم شادی را مراسم ازدواج می‌دانند. حالا اگر این مراسم در میان روستاییان و اقوام ایرانی هم باش، به دلیل تعصب روی حفظ آیین‌ها و دور بودن زندگی آنها از زندگی شهری، دیدنی‌تر هم می‌شود.

حالا اگر این مراسم در جنوب کشور باشد، با توجه به غنی بودن آیین‌ها و پایبندی بسیاری از ساکنان شهرهای جنوبی به این مراسم، آداب و رسوم ازدواج از همان ابتدا دیدنی و جذاب‌تر خواهد بود بنابراین، اگر با تور جنوب سفر می‌کنید، پیشنهاد می‌کنیم سراغی از این مراسم محلی بگیرید. مخصوصاً اینکه مردم جنوب کشور، بسیار مردم شادی هستند و موسیقی‌های شاد در جریان زندگی آنها نقش زیادی دارد. امّا پیش از خواندن مطلب، لازم است بدانیم که نباید درباره آیین‌ها و باورهایی که برای ما عجیب به نظر می‌رسند، پیش داوری کنیم. فرهنگ مقوله‌ پیچیده‌ای است و به راحتی و بدون مطالعه، نباید بر آن خورده گرفت.

ناف بری منسوخ شده

یکی از آداب و رسوم مربوط به ازدواج که البته در گذشته بسیار متداول بوده و امروزه کارکرد کمتری دارد، ناف‌بری بوده است؛ یعنی مادر پسری که می خواسته دختری از خانواده مورد نظرش ببرد، به محض به دنیا آمدن دختر، ناف او توسط مادر پسر بریده می‌شده. در واقع با این کار، از همان نوزادی، دختر برای پسر نامزد می‌شده. اما حالا این رسم برچیده شده است. این اقدام در برخی از روستاهای بوشهر و خوزستان بیشتر رواج داشت.

فرش پهن کردن برای خانواده داماد

مرحله اول خواستگاری به صورت رسمی، در هر خانواده‌ای باید باشد و معمولا این رسم را شبیه به هم برگزار می‌کنند؛ اما در استان خوزستان به عنوان یکی از چهار استان جنوب کشور، مراسم خواستگاری یک رسمی دارد که خیلی‌ها هنوز به آن پایبند هستند. این رسم به خصوص در میان اعراب خوزستان بسیار متداول است. آن هم مطلع شدن از وجود ناهی است. ناهی در واقع معترض به ازدواج دو نفر است. وقتی پسری به خواستگاری دختری می‌رود باید مطمئن شود که ناهی یا معترضی بین خانواده دختر نیست. اگر بود، یا باید او را راضی کند یا از خیر آن ازدواج بگذرد. اما اگر قرار بر ازدواج شد، پسر خانواده، مادر را برای دیدن دختر می‌فرستد و وقتی قرار شد که خانواده پسر به خواستگاری رسمی بروند، خانواده دختر رضایتش را با جمله «جای شما فرش شده است»، اعلام می‌کند.

موسیقی بلوچی در عروسی

مراسم ازدواج در چابهار و سایر مناطق بلوچ‌نشین، ۳ شبانه روز طول می‌کشد و ۸ نوع آیین دارد. این آیین‌ها مشتمل بر حنابندان یا حنا دوزی، بر بند مالی، جل بندی، گندونن، سرآپی، هبرجنی، مشاطه یا آرایش عروس و داماد است.

در هر یک از این مراسم، موسیقی بلوچی پای ثابت شادی است. مردم بلوچ به موسیقی اهمیت زیادی می‌دهند، به همین دلیل مراسمی نیست که در استان سیستان و بلوچستان برگزار شود، اما ازهنر موسیقی در آن بهره‌ای نبرند؛ به خصوص مراسم ازدواج و عروسی که باید همراه با شادی باشد.

مردم بلوچ در مراسم خود از سازهای اصیلی مانند تنبورگ، قیچک، رباب، نی یا نل، بانچو، دینبوک، دهل و کوزه استفاده می‌کنند. مردم در این مراسم لباس‌های رنگی می‌پوشند و به رقص و پایکوبی می‌پردازند. یکی دیگر از جلوه‌های فرهنگ مردم چابهار، رقص بلوچی است. دو چایی، سه چایی، کوپکو، لنکی از مهمترین رقص‌های بلوچ است. لیوا از رقص‌های زیباست که هنوز در چابهار باقی مانده و با نواختن دهل، سرنا، لیوا و یک دهل کوچک‌تر، اجرا می‌شود. این رقص مختص جشن و شادی است.

آنها هم مانند مردم هرمزگان و خوزستان در روستاها بازی‌های محلی را در کنار مراسم عروسی دارند. مثل بازی سرخ پری زرد پری، پادشاه وزیر، چوب بازی، کشتی کج کردون، چل بازی، کلاه چل چل، اشکاتیلی که از بازی‌ها محلی چابهار است و معمولاً برای سرگرم کردن مهمانان عروسی، آن را اجرا می‌کنند و هدیه‌ای نیز برای برنده مسابقه از سوی خانواده داماد در نظر گرفته می‌شود.

بجار برای تامین هزینه‌ها و گلاب پاشی

در میان مردم بلوچ، یک رسم جالبی هم هست که به آن بیجار می‌گویند. در این رسم، آشنایان داماد و خانواده او وقتی می‌فهمند که پسری قصد ازدواج دارد، هر کسی بنا به وسع خود، کمکی به خانواده داماد برای برپایی مراسم عروسی می‌کند که در قوم بلوچ به آن بچار، بیجار یا بجار می‌گویند. بچار ممکن است پول باشد یا گوسفند، برنج، گندم یا حتی بخشی از لوازم منزل.

در برخی از شهرها هم مانند شهرهای استان هرمزگان، قبل از مراسم عروسی و حنابندان مراسم پاشویه داماد با گلاب را دارند که برای عروس نیز در برخی از مناطق اجرا می شود. این گلاب پاشی به منزله رایحه خوش زندگی معنا می دهد. معمولا این مراسم زمانی اجرا می شود که خانواده‌ها از نظر تامین هزینه آماده برگزاری جشن شده‌اند.

حنابندان یواشکی!

مراسم حنابندان معمولاً یک شب قبل از مراسم اصلی عروسی برگزار می‌شود.در جنوب کشور این مراسم به شکل‌های مختلف برگزار می‌شود؛ مثلاً در استان خوزستان یا هرمزگان و بوشهر حنا به پای داماد و عروس می‌بندند و در برخی از روستاهای خوزستان حنا تنها به پای داماد بسته می‌شود و کمی از آن هم به کف دست عروس می‌زنند.

اما در میان مردم استان سیستان و بلوچستان در کنار این کار، مراسم «شب دزکی» هم دارند. به این ترتیب که در این شب، تعداد کمی از خویشان و آشنایان نزدیک خصوصاً جوانان هم سن و سال داماد و دختران هم سن و سال عروس و دختران دم بخت، به صورت غیر رسمی دعوت می‌شوند و پس از پایکوبی، نیمه‌های شب بدون سر و صدا به دست و پای داماد حنا می‌بندند.

این اقدام توسط نزدیکان عروس و داماد در نیمه‌های شب توسط اقوام درجه یک هر یک از عروس و داماد در منزل خودشان انجام می‌شود؛ یعنی حنابندان در این شب غیررسمی یا دزدکی برگزار می‌شود. به همین دلیل به آن شب دزکی می‌گویند.

پرداچ و تاق برون بوشهری‌ها

در شب «لباس بردن» یا «پرداچ» هم تمام زنان فامیل جمع می‌شوند و خانواده داماد، لباس بلوچی که برای عروس دوخته را به تن دختر می‌کنند. این لباس باید کار دست زنان خانواده داماد باشد. معمولاً هم بیشتر از یک دست لباس به عروس هدیه می‌دهند. این لباس‌های رنگی، همگی با طرح‌های سنتی بلوچی‌دوزی، تزیین شده‌اند.

تاق برون هم یکی از رسوم مشابه مردم بوشهر است. شبی که خانواده داماد برای عروس تاق هایی از هدایا می‌برند را تاق برون می‌گویند. در این شب خانواده داماد، عروس را به خانه پدر داماد می‌برند و تاق هایی به سر دارند که در آن انواع هدایا از جمله لباس محلی قرار داده شده است. کله قند، شیرینی، میوه و آجیل، طلا و سکه از جمله هدایای دیگر چیده شده در طبق‌ها هستند که روی سر دوستان یا اعضای خانواده داماد قرار دارد و افراد باید مسیر خانه عروس تا خانه داماد را به همان صورت راه بروند و وقتی می‌خواهند طبق‌ها را روی زمین بگذارند از داماد شاباش می‌گیرند.

حجله پر زرق و برق، با آویزهایی از طلا

در استان هرمزگان برای عروس و داماد حجله‌ای تزیین می‌کنند و شب عروسی، آنها را تا حجله بدرقه می‌کنند. این حجله‌ها اتاقی در خانه پدر عروس است که بسیار مفصل تزیین می‌شود. درون اتاق حجله‌ها را با آینه‌های زیادی که به دیوار و سقف نصب کرده‌اند، آیات کوتاه کلام الله مجید؛ گلدان، آویز، لوستر و … تزئین می‌کنند در این اتاق بیشتر از رنگ‌های تند و شاد استفاده می‌شود و در گذشته هم از در و دیوارش طلا آویزان بوده است، اما اکنون به دلیل شرایط اقتصادی خانواده‌ها، هر کسی بسته به وسعش این اتاق را تزئین می‌کند. در این حجله‌ها معمولاً، سرویس حمام و دستشویی نیز وجود دارد. عروس و داماد در گذشته از دو هفته تا ۳ ماه از حجله بیرون نمی‌آمدند؛ مگر برای کارهای ضروری. غذای آنها نیز توسط خانواده تأمین می‌شده است.

این رسم با کمی تغییر هنوز هم در میان اهالی هرمزگان پابرجاست. حتی اکنون حجله های عروس در شهر بندر کنگ این استان به عنوان میراث ناملموس به ثبت ملی رسیده اند و چند تایی از این حجله ها را برای کاربری گردشگری و اقامتی، تزئین کرده‌اند.

در هر یک از استان‌های جنوبی کشور از جمله، خوزستان، هرمزگان، بوشهر و سیستان و بلوچستان باید به نقش موسیقی جنوبی در همه مراسم ازدواج پرداخت.

این مراسم پس از جشن عروسی هم ادامه دارد و معمولاً در استان‌هایی مانند، خوزستان، جشن با بردن طبقی از خوراکی‌های گرم برای عروس و داماد به پایان می‌رسد. در این طبق عسل، شیره، خرما، نان برشته، خامه، جزو جدانشدنی از سینی صبحانه است. این صبحانه در شهرهای دیگر جنوبی هم وجود دارد و هر کسی چیزی به آن اضافه می‌کند. اما از آنجا که در مناطق جنوبی، خرما بسیار زیاد یافت می‌شود، حتماً یک نوع خوراکی در این سینی‌ها هست که از خرما تهیه شده است.

قطعا در هر روستا و شهری باز هم مراسم مختلفی در طول ایام ازدواج دو نفر برگزار می شده که یا فراموش شده‌اند یا اجرا می‌شوند اما اطلاع زیادی از آنها در دست نیست. این مراسم بنا به ذوفق و سلیقه افراد ممکن است تغییراتی هم کرده باشند اما همه آنها در جهت ایجاد فضایی شادی آفرین برای خانواده‌ها خواهد بود. 

تألیف: لست سکند