برای سفرهای خارجی داشتن گذرنامه (پاسپورت) معتبر ضروری است. در سال ۱۴۰۴ شرایط دریافت و تمدید پاسپورت ایرانی شامل مدارک مشخص، رعایت ضوابط قانونی و پرداخت هزینه‌های به‌روز شده است. در این مطلب از لست‌سکند به طور جامع به شرایط گرفتن پاسپورت، هزینه گرفتن پاسپورت و سایر نکات مهم می‌پردازیم تا با اطلاعات کاملاً به‌روز بتوانید برای دریافت یا تمدید گذرنامه خود اقدام کنید.
آنچه در ادامه مطلب خواهید خواند
شرایط و مدارک عمومی برای گرفتن پاسپورتمدارک مورد نیاز آقایان برای گرفتن گذرنامهمدارک مورد نیاز خانم‌ها برای گرفتن گذرنامههزینه گرفتن و تمدید گذرنامهشرایط گرفتن پاسپورت برای افراد زیر 18 سالشرایط گرفتن پاسپورت برای پسران بالای 18 سالتمدید پاسپورت به صورت آنلاینمدت زمان صدور پاسپورتشرایط دریافت پاسپورت زیارتیانواع گذرنامه‌های ایرانیشرایط تمدید پاسپورت افرادی که مقیم خارج هستندپیگیری آنلاین صدور یا تمدید گذرنامهچه کسانی نمی‌توانند گذرنامه ایرانی دریافت کنند؟
شرایط و مدارک عمومی برای گرفتن پاسپورت
برای دریافت پاسپورت در ایران، متقاضی باید تابعیت ایرانی داشته و ممنوعیت قانونی برای خروج از کشور نداشته باشد. مدارک عمومی مورد نیاز و شرایط گرفتن پاسپورت جهت درخواست گذرنامه عبارت‌اند از:
- شناسنامه و کارت ملی: ارائه اصل شناسنامه و کارت ملی به همراه کپی آنها الزامی است. برای افراد بالای ۱۵ سال، شناسنامه باید عکس‌دار باشد.
- عکس بیومتریک جدید: عکس گذرنامه باید رنگی، با زمینه سفید و مطابق ضوابط باشد. این عکس به صورت حضوری در دفاتر پلیس +۱۰ گرفته میشود (ارائه عکس آماده پذیرفته نیست). در عکس، برای آقایان نداشتن کلاه و عینک و زیورآلات و داشتن پوشش ساده (بدون کراوات) الزامی است؛ برای خانم‌ها حجاب کامل با روسری یا مقنعه ساده و بدون آرایش و زیورآلات ضروری است.
- گواهی‌های ویژه سن: افراد بالای ۱۵ سال باید شناسنامه عکس‌دار ارائه کنند. افراد زیر ۱۵ سال باید یکی از مدارک گواهی اشتغال به تحصیل، دفترچه بیمه درمانی یا گذرنامه عکس‌دار (مثلاً گذرنامه والدین که نام کودک در آن ثبت است) را ارائه نمایند.
- ارائه گذرنامه قبلی: در صورت داشتن پاسپورت قبلی (حتی منقضی‌شده)، تحویل آن به همراه کپی صفحات مشخصات الزامی است.
- اجازه ولی یا قیم برای افراد زیر ۱۸: متقاضیان کمتر از 18 سال نیاز به رضایت‌نامه محضری از سوی پدر، ولی یا قیم قانونی خود دارند. این رضایت‌نامه باید به صورت رسمی (محضری) تهیه شود و همراه مدارک و شرایط گرفتن پاسپورت ارائه گردد.
به طور کلی، حضور شخص متقاضی در همه گروه‌های سنی هنگام درخواست در دفتر پلیس +۱۰ الزامی است. همچنین متقاضی نباید منع قضایی برای دریافت گذرنامه یا خروج از کشور داشته باشد (در پایان مقاله به موارد ممنوعیت دریافت گذرنامه پرداخته‌ایم).
مدارک مورد نیاز آقایان برای گرفتن گذرنامه
آقایان علاوه بر مدارک عمومی، باید وضعیت خدمت وظیفه عمومی خود را مشخص کنند. طبق قوانین جاری، صدور گذرنامه برای آقایان ۱۸ تا ۵۰ سال مشروط به ارائه یکی از مدارک پایان خدمت یا تعیین تکلیف وضعیت سربازی است. مدارک و شرایط ویژه آقایان عبارت‌اند از:
- کارت پایان خدمت یا معافیت: آقایان زیر ۵۰ سال باید اصل و کپی کارت پایان خدمت دوره ضرورت یا کارت معافیت دائم (هوشمند) خود را ارائه دهند. کارت‌های قدیمی پایان خدمت فاقد اعتبار بوده و متقاضیان باید آنها را به کارت هوشمند جدید تبدیل کنند. (آقایان بالای ۵۰ سال از ارائه کارت پایان خدمت معاف هستند.)
- مشمولان فاقد کارت: کسانی که هنوز خدمت سربازی را انجام نداده‌اند یا کارت معافیت ندارند، امکان دریافت پاسپورت به صورت عادی را ندارند مگر در شرایط گرفتن پاسپورت به شکل خاص. به عنوان مثال، دانش‌آموزان و دانشجویان مشمول می‌توانند با ارائه گواهی اشتغال به تحصیل از دانشگاه یا مدرسه به سازمان نظام وظیفه، مجوز خروج موقت از کشور دریافت کنند. برای این افراد و سایر مشمولان، خروج از کشور منوط به گذاشتن وثیقه یا سپرده نقدی به عنوان تضمین بازگشت است. دقت کنید چنانچه مشمول خدمت حتی یک روز غیبت داشته باشد، صدور پاسپورت برای او به هیچ وجه ممکن نیست.
- رسید درخواست کارت هوشمند: آقایانی که کارت پایان خدمت قدیمی خود را جهت تعویض به کارت هوشمند جدید تحویل داده‌اند، می‌توانند با در دست داشتن رسید تعویض کارت برای درخواست گذرنامه اقدام کنند. (۲۴ ساعت پس از ثبت درخواست تعویض کارت قدیمی به هوشمند، با ارائه برگه رسید به افسر گذرنامه در دفتر پلیس +۱۰ می‌توانند تقاضای صدور گذرنامه نمایند.)
- نامه اشتغال به تحصیل (برای خروج از کشور): دانشجویان و دانش‌آموزان ذکوری که در حال تحصیل‌اند، جهت خروج موقت از کشور علاوه بر مدارک فوق باید نامه‌ای از محل تحصیل همراه با مهر و امضای مدیران مربوطه خود دریافت و به سازمان وظیفه عمومی ارائه دهند. این نامه برای صدور مجوز خروج ضروری است.
نکته: مشمولان سربازی که در حال حاضر دوره خدمت را طی می‌کنند یا در حالت آماده به خدمت هستند، اصولاً تا مشخص نشدن تکلیف خدمت نمی‌توانند گذرنامه دریافت کنند. تنها در صورت داشتن معافیت تحصیلی یا شرایط خاص (مثلاً وثیقه‌گذاری) امکان صدور پاسپورت موقت برای آنها وجود دارد.
عوارض خروج از کشور همراه با راهنما و نحوه پرداخت
مدارک مورد نیاز خانم‌ها برای گرفتن گذرنامه
برای بانوان ایرانی، علاوه بر مدارک عمومی، ارائه برخی مدارک و مجوزهای قانونی وابسته به وضعیت تأهل یا سن ضرورت در بین شرایط گرفتن پاسپورت دارد. این مدارک و شرایط گرفتن پاسپورت به شرح زیر است:
- اجازه همسر برای زنان متأهل: طبق قانون گذرنامه، بانوان متأهل جهت دریافت گذرنامه باید رضایت همسر خود را داشته باشند. این رضایت معمولاً به شکل اجازه‌نامه محضری از سوی شوهر ارائه میشود. بدون این مجوز رسمی، صدور پاسپورت ممکن نیست.
- اجازه ولی برای دختران زیر ۱۸ سال: دختران زیر ۱۸ سال (چه مجرد و چه متأهل) به رضایت کتبی پدر، ولی یا قیم قانونی خود نیاز دارند. این رضایت‌نامه باید در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شده و همراه سایر مدارک به پلیس +۱۰ ارائه شود.
- ارائه مدارک وضعیت تأهل: در صورتی که خانمی مطلقه باشد، باید اصل سند طلاق‌نامه خود را ارائه دهد. خانم‌هایی که همسرانشان فوت شده‌اند نیز باید گواهی فوت رسمی یا شناسنامه باطل‌شده همسر مرحوم را همراه داشته باشند. این مدارک و شرایط گرفتن پاسپورت جهت احراز وضعیت تأهل فعلی فرد ضروری است.
- ازدواج با تبعه خارجی: چنانچه زنی ایرانی با یک مرد غیرایرانی ازدواج کرده باشد و در خارج از کشور اقامت داشته باشد، برای گرفتن گذرنامه نیازی به ارائه رضایت‌نامه همسر خارجی خود ندارد. در این حالت صرفاً مدارکی مانند سند ازدواج و مدرک هویت و تابعیت همسر غیرایرانی جهت ثبت وضعیت ارائه میشود. همچنین داشتن کارت اقامت یا گذرنامه ایرانی معتبر نشان‌دهنده وضعیت اقامتی وی است و کافی خواهد بود.
بانوان ایرانی در دیگر موارد (مجرد بالای ۱۸ سال) بدون نیاز به اجازه فرد دیگری می‌توانند شخصاً برای دریافت گذرنامه خود اقدام کنند؛ کافی است سایر شرایط عمومی (مثلاً نداشتن منع قانونی خروج از کشور) را داشته باشند.
هزینه گرفتن و تمدید گذرنامه
هزینه گرفتن پاسپورت در سال ۱۴۰۴ شامل چند جزء مختلف است که باید در دفتر خدمات الکترونیک انتظامی (پلیس+۱۰) پرداخت شوند. بر اساس اطلاعات جدید، مجموع قیمت پاسپورت و صدور آن در سال ۱۴۰۴ حدود 1 میلیون تومان است. جزئیات این هزینه شامل موارد زیر میشود:
- فرم و شناسه ثبت‌نام
- انگشت‌نگاری
- هزینه دادرسی
- عوارض شهرداری
- عکس و احراز هویت بیومتریک
- خدمات دفتر پلیس +۱۰
- چاپ و صدور گذرنامه
- هزینه تعویض یا تمدید
پرداخت مبالغ فوق صرفاً از طریق دستگاه کارت‌خوان موجود در دفاتر پلیس+۱۰ انجام میشود. از واریز وجه به صورت نقدی، اینترنتی یا فیش بانکی خودداری کنید تا فرآیند صدور دچار مشکل نشود.
هزینه‌ها برای صدور گذرنامه جدید و تمدید گذرنامه منقضی‌شده تقریباً یکسان است. یعنی برای تمدید نیز باید همین مبلغ (به استثنای مواردی که مختص اولین صدور است) پرداخت شود. در صورت مفقود شدن گذرنامه یا تعویض به دلیل پر شدن صفحات، علاوه بر هزینه‌های فوق ممکن است هزینه جریمه یا خدمات اداری اضافی طبق تعرفه‌های مصوب دریافت گردد.
شرایط گرفتن پاسپورت برای افراد زیر 18 سال
شرایط گرفتن پاسپورت و صدور آن برای افراد زیر ۱۸ سال شرایط و ضوابط ویژه‌ای دارد. افراد کمتر از ۱۸ سال به طور مستقل نمی‌توانند درخواست پاسپورت دهند و حضور ولی یا قیم قانونی آنها هنگام ارائه درخواست الزامی است. نکات مهم در این زمینه عبارت‌اند از:
- طبق قوانین فعلی، لزومی به دریافت گذرنامه جداگانه برای کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال نیست. والدین می‌توانند هنگام درخواست گذرنامه خود، مشخصات فرزند زیر ۱۸ سالشان را در گذرنامه یکی از والدین درج کنند. بدین منظور ارائه مدارک هویتی کودک کافی است.
- مدارک مورد نیاز کودکان: برای درج نام کودک در گذرنامه والدین (یا صدور گذرنامه مجزا در صورت درخواست) این مدارک باید ارائه شود:
- شناسنامه کودک به همراه کپی تمام صفحات.
- سه قطعه عکس پرسنلی جدید از کودک (رعایت شرایط عکس پاسپورت برای کودکان نیز الزامی است؛ برای دختران بالای ۶ سال حجاب در عکس رعایت شود).
- فرم درخواست گذرنامه و رضایت‌نامه محضری از سوی پدر یا قیم کودک.
- حضور کودک خردسال: برای کودکان زیر ۶ سال، حضور خود کودک در دفتر پلیس +۱۰ الزامی نیست؛ اما ولی کودک باید یک قطعه عکس از کودک را ارائه کند. برای افراد ۶ تا ۱۸ سال، معمولاً حضور خود متقاضی همراه ولی ضروری است تا هویت وی احراز گردد.
- در صورت تمایل والدین به دریافت پاسپورت جداگانه برای فرزند زیر ۱۸ سال، این امکان وجود دارد. در این حالت تمامی مدارک عمومی به علاوه رضایت‌نامه رسمی ولی باید به نام فرد زیر ۱۸ سال تهیه و ارائه شود. صدور گذرنامه مستقل برای افراد زیر سن قانونی تنها با اجازه کتبی ولی (پدر یا قیم قانونی) انجام میشود.
توجه: خروج افراد زیر ۱۸ سال از کشور، علاوه بر داشتن گذرنامه معتبر، منوط به اجازه کتبی ولی یا قیم قانونی در هر نوبت خروج است. حتی اگر نام فرزند در گذرنامه والدین درج شده باشد، برای سفرهای خارجی وی همراه یکی از والدین، رضایت‌نامه محضری والد دیگر (در صورت غیبت او) ممکن است نیاز باشد.
شرایط گرفتن پاسپورت برای پسران بالای 18 سال
پسران پس از پایان ۱۸ سالگی مشمول مقررات خدمت وظیفه عمومی می‌شوند و اخذ گذرنامه برای این افراد ارتباط تنگاتنگی با وضعیت خدمت سربازی دارد. شرایط گرفتن پاسپورت برای پسران بالای ۱۸ سال عبارت است از:
- اتمام یا تعیین‌تکلیف خدمت سربازی: همان‌طور که در بخش مدارک و شرایط گرفتن پاسپورت آقایان اشاره شد، داشتن کارت پایان خدمت یا معافیت دائمی برای صدور گذرنامه الزامی است. افراد ذکوری که به سن مشمولیت رسیده‌اند اگر فاقد کارت پایان خدمت/معافیت باشند، نمی‌توانند آزادانه گذرنامه دریافت کنند و از کشور خارج شوند مگر اینکه دانشجو یا دانش‌آموز بوده و وثیقه لازم را بسپارند.
- مشمولان غیرغایب (وثیقه خروج از کشور): پسرانی که خدمت سربازی را انجام نداده‌اند اما در حال تحصیل‌اند یا به‌طور موقت اجازه خروج می‌خواهند، باید وثیقه نقدی نزد سازمان نظام وظیفه بسپارند تا اجازه خروج موقت و صدور گذرنامه دریافت کنند. میزان این وثیقه بسته به نوع سفر متفاوت است و هر سال توسط سازمان وظیفه عمومی اعلام میشود.
- مشمولان غایب: به پسرانی که مشمول خدمت بوده و وارد غیبت سربازی شده‌اند (مثلاً بدون ثبت وضعیت اعزام از کشور خارج شده یا از خدمت فرار کرده‌اند)، گذرنامه تعلق نمی‌گیرد. این افراد حتی با وثیقه‌گذاری نیز مجاز به دریافت پاسپورت و خروج از کشور نیستند تا زمانی که وضعیت غیبت خود را تعیین تکلیف کنند (مانند انجام خدمت یا برخورداری از عفوهای دوره‌ای).
- اعتبار و دفعات خروج: پاسپورت صادره برای مشمولان (دانشجویان و وثیقه‌سپاران) معمولاً محدودیت‌هایی در اعتبار یا دفعات خروج دارد. به طور معمول برای دانشجویان، اجازه خروج یک‌باره با مدت معین (مثلاً حداکثر ۳۰ یا ۴۵ روز) صادر میشود. همچنین طبق مقررات جدید، مشمولانی که حداقل ۳ سال در خارج از کشور اقامت داشته‌اند می‌توانند سالانه حداکثر دو بار و مجموعاً ۳ ماه به ایران رفتوآمد کنند بدون آنکه مشمول خدمت شوند (مشروط به اینکه در بدو ورود وضعیت آنان در مرز ثبت و در مهلت مقرر بازگردند).
نکته: توصیه میشود پسران مشمول قبل از هر برنامه سفر خارجی از وضعیت نظام وظیفه خود اطمینان حاصل کنند. برای این کار می‌توانند از سامانه سخا یا دفاتر پلیس+۱۰ استعلام وضعیت مشمولیت و ممنوع‌الخروجی خود را بگیرند. در صورت نیاز به وثیقه، حتماً فرایند واریز وجه و دریافت مجوز خروج را چند هفته پیش از سفر آغاز کنید تا با تأخیر احتمالی در صدور مجوز مواجه نشوید.
تمدید پاسپورت به صورت آنلاین
در سال‌های اخیر، نیروی انتظامی جهت تسهیل امور، بخشی از فرآیند صدور و تمدید گذرنامه را الکترونیکی کرده است. در سامانه ثبت‌نام اینترنتی گذرنامه که با عنوان سامانه سخا (epolice.ir) و همچنین از طریق اپلیکیشن «پلیس من» ارائه میشود، متقاضیان می‌توانند درخواست صدور یا تمدید پاسپورت را تا مراحل زیادی به صورت آنلاین انجام دهند. البته هنوز هم برخی مراحل نیاز به حضور فیزیکی دارد. مراحل و شرایط گرفتن پاسپورت و تمدید آنلاین به طور خلاصه چنین است:
- احراز هویت اولیه در پلیس+۱۰: ابتدا متقاضی باید یک‌بار به یکی از دفاتر پلیس +۱۰ مراجعه کرده و احراز هویت حضوری شود. در این مرحله اثر انگشت، اسکن مدارک هویتی و عکس بیومتریک شما در سیستم ثبت می‌گردد. پس از انجام این مرحله، تا ۳ سال می‌توانید از خدمات آنلاین گذرنامه استفاده کنید. (اگر در یک سال اخیر گذرنامه گرفته یا تمدید کرده‌اید و اطلاعات بیومتریک شما ثبت شده است، نیازی به تکرار این مرحله نیست.)
- ثبت درخواست در سامانه سخا: پس از احراز هویت، به درگاه اینترنتی سخا (نشانی: sakha.epolice.ir) مراجعه کرده و با شماره ملی و اطلاعات خود ثبت‌نام کنید. سپس فرم درخواست صدور/تمدید گذرنامه را به صورت آنلاین تکمیل نموده و مدارک خواسته‌شده را بارگذاری کنید. در این فرم اطلاعات شخصی، نشانی، و مشخصات گذرنامه قبلی (در صورت تمدید) درج میشود.
- پرداخت هزینه‌ها: در فرآیند آنلاین امکان پرداخت الکترونیکی هزینه‌های مربوط به صدور/تمدید گذرنامه فراهم شده است. از طریق درگاه بانکی سامانه یا اپلیکیشن، مبالغ تعیین‌شده را پرداخت می‌کنید.
- تأیید نهایی و دریافت گذرنامه: پس از ثبت موفق درخواست اینترنتی، یک کد رهگیری دریافت خواهید کرد. صدور گذرنامه پس از بررسی مدارک توسط اداره گذرنامه انجام میشود. در صورت تکمیل بودن مدارک و نبود مشکل، گذرنامه شما ظرف مدت مقرر چاپ شده و از طریق پست به نشانی که داده‌اید ارسال میشود (یا می‌توانید برای تحویل به دفتر پلیس+۱۰ مراجعه کنید). در حال حاضر، هرچند ثبت آنلاین درخواست ممکن است؛ اما شروع فرآیند صدور گذرنامه همچنان منوط به حضور شما در دفتر پلیس+۱۰ و تأیید نهایی هویت است؛ لذا تا اطلاع ثانوی، ثبت اینترنتی بیشتر جهت پیگیری وضعیت و تسریع کارها کاربرد دارد نه حذف کامل مراجعه حضوری.
مدت زمان صدور پاسپورت
پس از تکمیل مدارک و درخواست، صدور گذرنامه معمولاً چند روز کاری زمان می‌برد. در شرایط گرفتن پاسپورت به صورت عادی، مدت زمان صدور پاسپورت حدود ۷ تا ۱۰ روز کاری است. این بازه زمانی از لحظه ثبت نهایی درخواست در دفتر پلیس+۱۰ یا سامانه تا زمان چاپ و آماده شدن گذرنامه محاسبه میشود. البته عوامل مختلفی می‌تواند بر این زمان تأثیر بگذارد:
- اگر حجم درخواست‌ها بالا باشد (مثلاً در ایام منتهی به تعطیلات یا مراسم زیارتی خاص)، ممکن است صدور پاسپورت کمی طولانی‌تر شود.
- نواقص در مدارک یا مشکلات سیستمی می‌تواند فرآیند را به تأخیر بیندازد. برای جلوگیری از این امر، پیش از درخواست حتماً از کامل بودن مدارک و شرایط گرفتن پاسپورت خود (شناسنامه، کارت ملی، عکس و ...) اطمینان حاصل کنید و شرایط لازم (مثلاً وضعیت نظام وظیفه برای آقایان) را فراهم کنید.
- در برخی موارد ویژه، امکان صدور گذرنامه به صورت فوری (چند روزه یا حتی یک روزه) با اخذ هزینه مازاد وجود داشته که منوط به ارائه مدارک اضطرار (مانند نامه پزشکی، نامه مأموریت اداری فوری و ...) و صلاحدید اداره گذرنامه است. این موارد استثنائی هستند و روال معمول همان ۱ تا ۲ هفته طول می‌کشد.
پس از صدور گذرنامه، شرکت پست ظرف چند روز کاری آن را به نشانی متقاضی ارسال می‌کند (در هنگام درخواست، هزینه پست پیشاپیش دریافت میشود). با دریافت پیامک اداره گذرنامه یا از طریق سامانه رهگیری مرسولات پستی می‌توانید از تحویل پاسپورت خود مطلع شوید.
شرایط دریافت پاسپورت زیارتی
«گذرنامه زیارتی» ابتکاری جدید در سال‌های اخیر برای تسهیل سفرهای زیارتی به عتبات عالیات (کشور عراق) است. گذرنامه زیارتی یا پاسپورت اربعین یک نوع گذرنامه محدود و ویژه محسوب میشود که تنها برای سفرهای زیارتی معینی اعتبار دارد. ویژگی‌ها و شرایط گرفتن پاسپورت زیارتی عبارت است از:
- محدوده اعتبار مکانی: گذرنامه زیارتی فقط برای سفر به کشورهای مشخصی چون عراق صادر میشود. در حال حاضر عمدتاً برای زیارت اربعین حسینی در عراق از آن استفاده می‌گردد. با این پاسپورت نمی‌توان به سایر کشورها سفر کرد یا ویزای غیرزیارتی گرفت.
- مدت اعتبار: برخلاف تصور عمومی که شاید آن را موقت بداند، اعتبار گذرنامه زیارتی تا ۵ سال تعیین شده است. بنابراین یک زائر می‌تواند از یک گذرنامه زیارتی برای چندین سفر طی ۵ سال (فقط به مقصدهای زیارتی مجاز) بهره ببرد. البته امکان باطل کردن آن در صورت سوءاستفاده از محدوده تعیین‌شده وجود دارد.
- فرآیند صدور سریع و آسان: مزیت مهم پاسپورت زیارتی، سرعت صدور بالاتر و عدم نیاز به مراجعه حضوری اولیه است. درخواست این گذرنامه به صورت آنلاین از طریق سامانه یا اپلیکیشن «پلیس من» انجام میشود. زائران می‌توانند با ثبت‌نام در سامانه و بارگذاری مدارک لازم، طی چند روز گذرنامه زیارتی خود را درب منزل تحویل بگیرند. این روند به ویژه برای افرادی مفید است که در شهرهای دور از مراکز صدور گذرنامه زندگی می‌کنند.
- هزینه کمتر: بر اساس اعلام مسئولان، هزینه صدور گذرنامه زیارتی پایین‌تر از گذرنامه عادی است. برای مثال در سال ۱۴۰۲ هزینه گذرنامه زیارتی حدود یک سوم تا نصف هزینه پاسپورت معمولی بود. این کاهش هزینه به علت حذف برخی عوارض و نیز تسهیلات ویژه اربعین بوده است. (مبالغ دقیق هر سال اعلام میشود.)
- مدارک و شرایط: برای دریافت گذرنامه زیارتی، داشتن همان مدارک هویتی (شناسنامه، کارت ملی) لازم است اما اجازه همسر برای بانوان متأهل و رضایت ولی برای افراد زیر ۱۸ سال نیز مانند گذرنامه عادی نیاز است. ثبت نام به صورت فردی انجام میشود و در صورت همراه بودن فرزندان زیر ۱۸ سال، باید از بخش مربوط در سامانه اقدام گردد. افراد زیر ۱۸ سال نمی‌توانند مستقلاً گذرنامه زیارتی درخواست کنند و پدر ایشان باید از طریق حساب کاربری خود برای فرزند زیر ۱۸ سال درخواست بدهد.
- استفاده خارج از موسم اربعین: هرچند این گذرنامه در ابتدای امر برای سهولت سفر اربعین طراحی شد؛ اما در سایر ایام سال نیز برای سفر به عراق قابل استفاده است. بنابراین زائرانی که مثلاً قصد زیارت عتبات در ماه‌های دیگر را دارند نیز می‌توانند از آن بهره‌مند شوند.
- مقایسه با گذرنامه عادی: گذرنامه زیارتی همانند گذرنامه معمولی یک دفترچه با مشخصات فردی و عکس است؛ اما احتمالاً عبارت "موقت/زیارتی" در آن ذکر میشود. از نظر ظاهری تفاوت خاصی ندارد. نکته مهم محدودیت آن در مقصدهای مجاز است. همچنین در صورت تمایل به سفرهای غیرزیارتی، دارنده گذرنامه زیارتی باید گذرنامه عادی جداگانه دریافت کند.
به طور خلاصه، پاسپورت زیارتی یک راهکار مقرون‌به‌صرفه و سریع برای زائران عتبات عالیات است که روند سفر معنوی و همینطور خرید ارز مسافرتی آنها را تسهیل می‌کند. توصیه میشود زائران چند هفته قبل از سفر اقدام به درخواست و گذراندن شرایط گرفتن پاسپورت زیارتی کنند تا به‌موقع به دستشان برسد (طبق تجربه، صدور آن معمولاً کمتر از یک هفته زمان برده است، هرچند در اطلاع‌رسانی‌ها زمان ۷۲ ساعت هم ذکر شده که ممکن است با توجه به حجم تقاضا واقعی نباشد).
انواع گذرنامه‌های ایرانی
ایران سه نوع گذرنامه اصلی صادر می‌کند که هر کدام کاربرد و شرایط خاص خود را دارند:
- گذرنامه عادی (توریستی): این همان پاسپورتی است که به اکثریت شهروندان برای سفرهای شخصی، گردشگری با تور خارجی، زیارتی، تحصیلی، تجاری و غیره تعلق می‌گیرد. گذرنامه عادی به رنگ زرشکی بوده و توسط اداره گذرنامه نیروی انتظامی در داخل کشور یا کنسولگری‌های ایران در خارج از کشور صادر میشود. اعتبار آن ۵ ساله است و قابل تمدید نیست بلکه پس از انقضا باید تعویض شود. اکثر مطالب این مقاله ناظر به گذرنامه عادی است.
- گذرنامه سیاسی (دیپلماتیک): این گذرنامه مخصوص مقامات بلندپایه سیاسی، دیپلمات‌ها و برخی اعضای خانواده ایشان است. رنگ آن معمولاً متفاوت (مثل آبی تیره) است و برای مأموریت‌های رسمی بین‌المللی صادر میشود. تعداد دارندگان این گذرنامه محدود بوده و صدور آن تابع مقررات خاص وزارت امور خارجه است. دارنده گذرنامه سیاسی از برخی تشریفات روادید و تشریفات فرودگاهی معافیت‌هایی دارد.
- گذرنامه خدمت (خدماتی): گذرنامه خدمت برای کارمندان دولت که به مأموریت‌های کاری خارج از کشور اعزام می‌شوند صادر می‌گردد. این پاسپورت به نام دولت جمهوری اسلامی ایران است و دارنده آن صرفاً برای سفرهای اداری و مأموریت از آن استفاده می‌کند. صدور گذرنامه خدمت بر عهده دستگاه دولتی مربوط (وزارتخانه یا سازمان مربوطه) با تایید وزارت امور خارجه است. شرایط آن از نظر اعتبار زمانی و محدودیت استفاده مشابه گذرنامه سیاسی است.
شرایط تمدید پاسپورت افرادی که مقیم خارج هستند
ایرانیانی که در خارج از کشور زندگی می‌کنند (مقیم یا دانشجو و ...)، برای تمدید یا دریافت گذرنامه خود باید از طریق نمایندگی‌های کنسولی جمهوری اسلامی ایران در خارج اقدام کنند. شرایط گرفتن پاسپورت و یا تمدید پاسپورت در خارج از کشور عبارت است از:
- ثبت درخواست در سامانه میخک: وزارت امور خارجه سامانه‌ای به نام «میخک» (مدیریت یکپارچه خدمات کنسولی) به آدرس mikhak.mfa.gov.ir راه‌اندازی کرده است. همه ایرانیان خارج از کشور باید ابتدا در این سامانه ثبت‌نام کرده و درخواست تمدید گذرنامه را به صورت آنلاین ثبت کنند. در این مرحله انتخاب کشور محل اقامت و نمایندگی مربوط (سفارت/کنسولگری) و بارگذاری مدارک لازم انجام میشود.
- مدارک مورد نیاز برای تمدید در خارج: مدارکی که معمولاً باید به نمایندگی ارائه یا ارسال شوند شامل این موارد است:
- فرم تکمیل‌شده صدور/تمدید گذرنامه (دریافتی از سامانه میخک یا وبسایت سفارت).
- اصل گذرنامه فعلی متقاضی و کپی صفحه‌های مشخصات و صفحه حاوی آخرین مهر خروج از ایران.
- اصل شناسنامه ایرانی متقاضی به همراه کپی از تمام صفحات آن (شناسنامه افراد بالای ۱۵ سال باید عکس‌دار باشد).
- چند قطعه عکس بیومتریک جدید مطابق ضوابط گذرنامه (معمولاً ۳ یا ۴ قطعه، بسته به درخواست نمایندگی).
- اصل کارت ملی (در صورت داشتن).
- مدارک وضعیت تأهل و اجازه‌نامه‌ها (برای خانم‌های متأهل رضایت‌نامه همسر و برای افراد زیر ۱۸ سال رضایت ولی، در صورتی که قبلاً در سامانه ثبت نشده باشد).
- مدرک وضعیت اقامتی در کشور محل سکونت (مانند کارت اقامت، ویزا، برگه اشتغال به تحصیل و ... بسته به مورد).
- نحوه اقدام بسته به کشور محل اقامت: پس از ثبت درخواست در میخک و آماده کردن مدارک، بسته به امکانات سفارت ممکن است دو روش وجود داشته باشد:
- مراجعه حضوری به سفارت/کنسولگری: در کشورهایی که ایران سفارت یا کنسولگری فعال دارد (مثلاً امارات، ترکیه، کشورهای اروپایی، آسیایی و ...)، متقاضی با تعیین وقت قبلی به بخش کنسولی مراجعه کرده و مدارک را تحویل می‌دهد. سفارت پس از بررسی، گذرنامه جدید را صادر کرده و معمولاً به صورت حضوری یا پستی تحویل می‌دهد.
- ارسال مدارک از طریق پست: در برخی موارد (به ویژه کشورهایی که وسعت زیاد دارند یا تعداد ایرانیان زیاد است)، سفارت امکان انجام امور از راه دور را فراهم کرده است. متقاضی پس از تأیید اولیه درخواست در سامانه، مدارک خود را با پست سفارشی به نشانی دفتر حفاظت منافع یا سفارت مربوطه ارسال می‌کند و پس از صدور، گذرنامه با پست به وی بازگردانده میشود.
- نبود نمایندگی دیپلماتیک ایران: در کشورهایی مثل ایالات متحده آمریکا و کانادا که روابط سیاسی با ایران ندارند و سفارت فعالی موجود نیست، تا پیش از سال ۱۴۰۳ کلیه امور گذرنامه از طریق دفتر حفاظت منافع ایران در واشنگتن دی‌سی (سفارت پاکستان) انجام می‌شد. ایرانیان مقیم کانادا نیز مدارک خود را یا به همین دفتر در واشنگتن ارسال می‌کردند یا به سفارت ایران در کشورهای نزدیک (مانند مکزیک) مراجعه داشتند.
- خوشبختانه از اسفند ۱۴۰۲ وزارت امور خارجه ایران ارائه خدمات کنسولی مستقیم به ایرانیان کانادا را آغاز کرده است. اکنون ایرانیان مقیم کانادا می‌توانند بدون نیاز به ارسال پاسپورت به آمریکا، درخواست تمدید را از طریق سفارت جمهوری اسلامی ایران در دوبلین (ایرلند) انجام دهند و گذرنامه جدید را با پست دریافت کنند. سفارت ایران در دوبلین به طور ویژه امور کنسولی کانادا را پشتیبانی می‌کند. همچنین سفارت ایران در مکزیکوسیتی گزینه دیگری برای کاناداست (هرچند اکنون با وجود راهکار دوبلین، کمتر استفاده میشود).
- ایرانیان مقیم آمریکا همچنان از طریق دفتر حافظ منافع در واشنگتن خدمات گذرنامه را دریافت می‌کنند. این دفتر که تحت پوشش سفارت پاکستان در آمریکا فعالیت می‌کند، مسئول صدور و تمدید پاسپورت برای ایرانیان ساکن ایالات متحده است. روند کار مشابه ثبت درخواست در میخک و سپس ارسال مدارک به واشنگتن میباشد. پس از صدور، پاسپورت جدید توسط پست به آدرس متقاضی در آمریکا ارسال خواهد شد.
- مدت زمان و هزینه در خارج: مدت زمان تمدید گذرنامه در خارج معمولاً بیشتر از داخل است و بسته به هر نمایندگی متفاوت میباشد. به طور متوسط بین ۳ تا ۶ هفته ممکن است طول بکشد تا پاسپورت جدید برسد. هزینه‌های تمدید نیز علاوه بر مبالغ ریالی که باید به حساب سازمان‌های مربوطه در ایران واریز شود، شامل هزینه‌های ارزی (مثلاً ۱۰۰ یورو بابت صدور گذرنامه و ۲۰ یورو تغییر محل اقامت در اروپا) و هزینه پست بین‌المللی نیز هست. این مبالغ به نرخ روز محاسبه و معمولاً از طریق حواله بانکی توسط بستگان در ایران یا پرداخت آنلاین تامین میشود.
- مشمولین سربازی مقیم خارج: یکی از چالش‌های اصلی و شرایط گرفتن پاسپورت، تمدید پاسپورت آقایانی است که بدون انجام سربازی به خارج مهاجرت کرده‌اند. طبق قانون، ایرانیان ذکور مقیم خارج چنانچه حداقل ۳ سال متوالی در خارج از کشور اقامت داشته باشند، می‌توانند گذرنامه خود را تمدید کنند و سالانه حداکثر دوبار (مجموعاً ۳ ماه) به ایران رفت و آمد داشته باشند بدون اینکه سرباز محسوب شوند. این افراد هنگام تمدید پاسپورت در سفارت، مهر مخصوص مشمولین دریافت می‌کنند. اما اگر کمتر از ۳ سال از خروجشان گذشته باشد یا سابقه غیبت سربازی داشته باشند، برای تمدید گذرنامه معمولاً دچار مشکل خواهند شد مگر اینکه مقررات جدیدی وضع شود یا به شکل موردی مجوز بگیرند.
- تغییر محل اقامت درج‌شده در گذرنامه: ایرانیان مقیم خارج، هنگام تمدید می‌توانند درخواست کنند که محل اقامت آنها در گذرنامه از ایران به کشور محل سکونت فعلی تغییر یابد. این کار با تکمیل فرم مربوطه و پرداخت هزینه‌ای جداگانه قابل انجام است.
نکته: توصیه میشود ایرانیان مقیم خارج قبل از اقدام به تمدید پاسپورت، سایت سفارت یا بخش کنسولی مربوط به کشور محل اقامت خود را مطالعه کنند، زیرا جزئیات روند کار (مثلاً نیاز به تصدیق امضا، نحوه بازگرداندن پاسپورت قدیمی، پرداخت‌ها و ...) ممکن است در هر نمایندگی کمی متفاوت باشد. همچنین استفاده از سامانه میخک برای همه خدمات کنسولی (از جمله گذرنامه، وکالتنامه، شناسنامه و ...) الزامی شده و عدم ثبت درخواست در این سامانه می‌تواند باعث تاخیر در انجام کار شود.
پیگیری آنلاین صدور یا تمدید گذرنامه
پس از درخواست صدور یا تمدید پاسپورت، امکان پیگیری وضعیت آن به صورت آنلاین فراهم است. همان‌طور که ذکر شد، در زمان ثبت درخواست در سامانه سخا یا در رسید دریافتی از پلیس+۱۰ یک کد رهگیری به متقاضی اختصاص می‌یابد. با استفاده از این کد رهگیری می‌توان از مراحل صدور گذرنامه مطلع شد:
- از طریق سایت سخا (پورتال خدمات الکترونیک انتظامی) بخشی برای پیگیری وجود دارد که با وارد کردن کد رهگیری و مشخصات، آخرین وضعیت پرونده (در حال بررسی مدارک، در انتظار چاپ، تحویل به پست و ...) نمایش داده میشود.
- از طریق اپلیکیشن «پلیس من» نیز امکان رهگیری وضعیت گذرنامه فراهم است. کافی است در بخش گذرنامه، گزینه پیگیری را انتخاب کرده و کد رهگیری را وارد کنید.
- در صورتی که هنگام ثبت‌نام شماره تلفن همراه خود را وارد کرده باشید، ممکن است پیامک‌های خودکار در هر مرحله برایتان ارسال شود (مانند تأیید ثبت درخواست، صدور و تحویل به پست). با این حال اعتماد اصلی به همان کد رهگیری و سامانه آنلاین باشد.
- برای گذرنامه‌های در حال ارسال با پست، سامانه رهگیری مرسولات شرکت پست ایران نیز با داشتن کد مرسوله (که معمولاً به شکل پیامک یا در سامانه سخا درج میشود) وضعیت دقیق مرسوله پستی را نشان می‌دهد.
علاوه بر موارد فوق، یکی از دغدغه‌های متقاضیان اطلاع از ممنوع‌الخروج بودن یا نبودن پیش از درخواست گذرنامه است. برای این منظور سازمان ثبت اسناد سامانه‌ای راه‌اندازی کرده که افراد می‌توانند با وارد کردن کد ملی، استعلام ممنوع‌الخروجی خود را بگیرند. اگر فردی توسط مراجع قضایی ممنوع‌الخروج شده باشد، حتی با داشتن گذرنامه نیز اجازه خروج از کشور را نخواهد داشت. بنابراین توصیه میشود مخصوصاً تجار، بدهکاران مالیاتی یا افرادی که پرونده قضایی مفتوح دارند، قبل از برنامه‌ریزی سفر این موضوع را بررسی کنند.
چه کسانی نمی‌توانند گذرنامه ایرانی دریافت کنند؟
قانون گذرنامه جمهوری اسلامی ایران و آیین‌نامه‌های مربوطه، در کنار شرایط اعطای گذرنامه، مواردی را نیز مشخص کرده که در آنها صدور گذرنامه ممنوع است یا می‌تواند به تعویق بیفتد. مهم‌ترین گروه‌هایی که نمی‌توانند پاسپورت بگیرند یا ممکن است درخواستشان رد شود، عبارت‌اند از:
- افرادی که به حکم مقامات قضایی از خروج از کشور منع شده‌اند: این شامل محکومین یا متهمین دارای قرار منع خروج است؛ مثلاً ممکن است فردی به دلیل داشتن پرونده مالی یا شاکی خصوصی، توسط دادگاه ممنوع‌الخروج شده باشد. تا زمانی که این قرار پابرجاست، گذرنامه صادر نخواهد شد.
- بدهکاران بزرگ مالیاتی یا اجرایی: کسانی که بدهی قطعی مالیاتی بالا دارند یا علیه آنها اجرائیه قطعی ثبتی (مانند مهریه، چک و ...) صادر شده و پرداخت نکرده‌اند، طبق درخواست مراجع ذی‌ربط امکان دریافت گذرنامه ندارند. ابتدا باید وضعیت تسویه دیون مشخص و منع خروج احتمالی رفع گردد.
- مشمولان سربازی بدون وضعیت مشخص: همان‌طور که گفته شد، آقایان در سن خدمت بدون کارت پایان خدمت/معافیت و بدون مجوز سازمان وظیفه نمی‌توانند پاسپورت بگیرند. مشمولان غایب نیز در این دسته قرار دارند و تا تعیین‌تکلیف وضعیت خدمت از گذرنامه محروم‌اند.
- افرادی که مرتکب جرایم مهم شده‌اند: به موجب قانون، کسانی که در خارج از کشور مرتکب جرم شوند و دولت جمهوری اسلامی ایران آن را مغایر شئونات کشور بداند ممکن است از دریافت گذرنامه جدید محروم شوند. البته این بند کلی است و مصادیق آن نادر میباشد (مانند افرادی که به گروه‌های معاند پیوسته‌اند یا جرایم بین‌المللی مرتکب شده‌اند).
اگر درباره وضعیت ممنوعیت خود تردید دارید، حتماً از طریق سامانه‌های مربوطه یا مشاوره با وکیل، استعلام لازم را انجام دهید. دریافت گذرنامه به منزله اجازه خروج قطعی نیست؛ ممکن است فرد گذرنامه معتبر داشته باشد ولی به علت ممنوعیت قضایی در مرز از خروجش جلوگیری شود. پس بهتر است قبل از سفر از نبود هر گونه مانع قانونی اطمینان حاصل کنید.
سخن آخر
شرایط گرفتن پاسپورت یا تمدید پاسپورت ایرانی در سال ۱۴۰۴ با دانستن مقررات و آماده‌سازی مدارک لازم، فرآیندی نسبتاً ساده و سریع خواهد بود. در این مقاله تلاش کردیم تمام جزئیات جدید مربوط به شرایط و مدارک مورد نیاز، هزینه‌ها، روش‌های جدید (مانند سامانه‌های آنلاین)، و موارد ویژه به زبان ساده توضیح بدهیم. توصیه می‌کنیم همیشه پیش از اقدام، از آخرین دستورالعمل‌ها و تغییرات احتمالی با خبر شوید.
