معرفی شیر ایرانی، نماد پر قدمت تاریخ ایران

در این مطلب قرار است شما را با شیر ایرانی، حیوانی که از سالیان‌ دور به عنوان نمادی از کشور محسوب می‌شد آشنا کنیم، حیوانی که از نظر سمبلیک نقش پر رنگی در تاریخ ایران داشته و نمادهای مختلفی از آن روی پرچم و سازه‌های باستانی ایران دیده می‌شود. پیش از این درباره حیواناتی که نماد ملی کشورشان هستند گفته بودیم. شیر ایرانی حدود یک قرن است که در طبیعت ایران منقرض شده و کمتر از نامی شنیده‌ می‌شود. اما در ادامه قرار است باری دیگر نگاهی به آن بیاندازیم و مشخصاتش را بازگو کنیم. همچنین در آخر  به 2 قلاده شیر ایرانی می‌پردازیم که سال 98 به ایران آورده شدند.

ابهام زدایی از شیر ایرانی، شیر هندی و آسیایی

پیش از هر چیزی بهتر است بدانید شیر ایرانی، شیر هندی یا شیر آسیایی از یک گونه هستند و همگی آنها با نام عملی Panthera leo leo شناخته می‌شوند. البته این نام علمی در سال 2017 برای شیر ایرانی انتخاب شد و برای سال‌ها نام این گونه با عنوان پانثرا لئو پرشیا (Panthera leo persica) خوانده می‌شد. علت تغییر نام علمی شیر ایرانی در سال مذکور به دلیل شباهت بالای این گونه شیر با شیر بربری بوده است که به طور کامل در قرن 20 منقرض شد. بنابراین اگر در جایی نامی از شیر‌های هندی، ایرانی یا آسیایی شنیدید، آن‌ها از نظر نژادی تفاوتی با یک دیگر ندارند.

مشخصات ظاهری شیر ایرانی

شیرهای ایرانی در مقایسه با همتای آفریقایی خود کمی کوچک‌تر هستند، یک شیر آسیایی نر بالغ، بین 160 تا 190 کیلوگرم و یک شیر ماده بالغ بین 110 تا 120 کیلوگرم وزن دارد، بلندی ارتفاع آن‌ها تا شانه حدودا 110 سانتی متر است و طول بدن آن‌ها با احتساب دم به 200 تا 280 سانتی متر متغیر است. بزرگ‌ترین شیر ایرانی ثبت شده در تاریخ 292 سانتی متر بلندی داشته است.

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های ظاهری شیرهای ایرانی نسبت به شیرهای آفریقایی پوست آویزانی است که در شکم آن‌ها دیده می‌شود، مشخصه‌ای که در شیرهای آفریقایی بسیار نادر است. رنگ‌ شیرهای آسیایی از قهوه‌ای مایل به سرخ، خاکستری شنی یا گلی، قهوه‌ای روشن متغیر است. همینطور شیرهای ایرانی نسبت به شیرهای آفریقایی پرخاشگری کم‌تری دارند و یال‌ آن‌ها کم‌ پشت تر است.

رفتار شناسی شیرهای آسیایی

شیرها به طور کلی تنها گربه‌سانانی هستند که به صورت گروهی یا گله‌ای زندگی می‌کنند و زندگی اجتماعی دارند. هر گله از شیرهای آسیایی معمولا از 2 شیر ماده یا بیشتر تشکیل داده شده. شیرهای ماده بسیار به گله خود وفادار هستند و معمولا پس از تولد تا لحظه مرگ آن را ترک نمی‌کنند. اما شیر نر معمولا پس از رسیدن به سن بلوغ گله خود را ترک می‌کند و برای جفت گیری و شکار به گله‌های دیگر می‌پیوندد. بنابراین شیرهای ماده یک گله معمولا رابطه خونی باهم دارند و همچنین از لحاظ اجتماعی با یکدیگر رابطه بهتری دارند.

شیرهای آسیایی به طور میانگین 56 کیلومتر در ساعت می‌توانند سرعت داشته باشند و در کل جزو بهترین شکارچی‌های حیات وحش شناخته نمی‌شوند. طبق آماری از شیرهای ماده، آن‌ها تنها 30 درصد شانس شکار طعمه مدنظرشان را دارند و در اغلب مواقع طعمه می‌تواند از دست آن‌ها فرار کند. از این جهت شیرها ممکن است به صورت گله‌ای به طعمه خود حمله کنند تا شانس موفقیت در شکار افزایش یابد.

شیرهای آسیایی معمولا در تاریکی شب شکار می‌کنند و در روز به استراحت می‌پردازند، یک شیر بالغ حدود 20 ساعت در روز می‌خوابد و سایر ساعات خود را با گشت زنی در قلمرو خود طی می‌کند. البته اگر محل زندگی‌ شیر دارای پوشش گیاهی انبوه باشد، امکان شکار در روز نیز وجود دارد.

تولید مثل شیرهای آسیایی

شیرهای آسیای همانند نژاد آفریقایی خود دارای چندین همسر هستند و معمولا یک شیر نر برتر با سایر  شیرهای ماده گله جفت‌گیری می‌کند و در گله‌هایی که تعداد شیرهای ماده بیشتر است امکان جفتگیری کردن 2 یا 3 شیر نر نیز وجود خواهد داشت. شیرهای نر آسیایی می‌توانند در هر موقعی از سال جفت گیری کنند و این در صورتی است که شیرهای آفریقایی بیشتر در فصول بارانی جفت گیری می‌کنند.

جفت گیری در شیرها در یک بازه زمانی مشخص انجام می‌شود تا هنگام به دنیا آمدن بچه شیرها، شیرهای ماده به یک دیگر کمک کنند و به مراقبت از توله‌های یک دیگر بپردازند. هر شیر ماده آسیایی در طول حیات خود می‌تواند بین 1 تا 6 بچه به دنیا بیاورد و هر دوره بارداری 100 تا 119 روز طول می‌کشد. توله شیرهای آسیایی پس از 1 سال مستقل می‌شوند درحالی است که استقلال پیدا کردن یک توله شیر آفریقایی از مادر خود 2 سال زمان می‌برد. شیرهای نر آسیایی پس 5 سالگی و شیرهای ماده پس 3 یا 4 سالگی به بلوغ می‌رسند و در نهایت بین 12 تا 25 سال عمر می‎‌کنند.

آیا شیر ایرانی منقرض شده است ؟

یک باور اشتباه که درباره شیرهای ایرانی وجود دارد این است که بسیار فکر می‌کنند آن‌ها به طور کلی از حیات وحش منقرض شده‌اند. در واقع شیرهای ایرانی حدود 1 قرن پیش به دلایلی چون شکار بی حد و مرز و تخریب زیستگاه‌ها دیگر در حیات وحش ایران وجود ندارند. البته به جز ایران با این زیرگونه از شیرها در طول تاریخ رفتارهای نامناسب بسیاری شده‌ است. یکی دیگر از آن‌ها، استفاده از شیرهای ایرانی در نبرد رینگ مبارزه گلادیاتورها بوده است که رومیان برای تفریح جان این حیوانات را به خطر می‌انداختند. شیر ایرانی در گذشته جمعیت بسیار بالایی داشته که علاوه بر کشورهای آسیایی در اروپا نیز دیده می‌شدند. 

در حال حاضر حدود 520 قلاده شیر ایرانی در حیات وحش باقی مانده که تمامی آن‌ها در پارک ملی جنگل گیر (gir)، واقع در ایالت گجرات هند زندگی می‌کنند. بنابراین به غیر از ایران، نامیدن این گربه‌سان با نام شیر ایرانی منسوخ شده و در جهان بیشتر به عنوان شیر هندی و شیر آسیایی شناخته می‌شود. همچنین جمعیت شیرهای ایرانی یا همان هندی در حال رشد است و گفته می‌شود نرخ رشد جمعیت آن‌ها صعودی و مثبت بوده است.

حضور شیر ایرانی در ایران

با وجود اینکه در سالیان دور شیر ایرانی به طور پراکنده‌ و تعداد بالا در استان‌های مختلفی چون کهگیلویه و بویراحمد، فارس، لرستان، ایلام، اصفهان، خوزستان، کرمان و... دیده می‌شدند، هم‌اکنون حضورشان تنها به دو قلاده در پارک ارم تهران خلاصه می‌شود. در اردیبهشت و خرداد سال 98 شیرهای نر و ماده‌ به نام‌های «هیرمان» و «ایلدا» به ترتیب از بریستول انگلیس و دوبلین ایرلند به باغ وحش پارک ارم منتقل شدند. تصاویر از هیرمان شیر ایرانی را می‌توانید در ویدئو زیر مشاهده کنید.

حقایقی جالب از شیرها

• شیر آسیایی حیوان ملی کشورهای مختلفی چون ایران، سنگاپور، هلند، بلغارستان، لوکزامبورگ و... به حساب می‌آید.
• تیرگی یال یک شیر مشخص کننده سن یک شیر نر است، هر چقدر یک شیر نر یال‌های تیره تری داشته باشد سن بیشتری دارد.
• بیشترین سهم غذا از یک شکار به شیرهای نر می‌رسد و معمولا شیرهای ماده از باقی مانده شکار تغذیه می‌کنند.
• شیرهای ماده بسیار به گله خود وفادار هستند و تنها در مواقع به خصوصی گله خود را ترک می‎کنند. مانند زمانی که بچه‌ شیرها گرسنه باشند و غذایی برای آن‌ها وجود نداشته باشد، در این صورت شیرهای ماده گله را ترک کرده و به دنبال طعمه خواهد گشت.
• غرش شیرها به طرز قابل توجهی بلند است و یک انسان می‌تواند از 5 کیلومتری صدای غرش آن‌ها را بشنود.
• شیرهای نری که دیگر قادر به شکار کردن نباشند یا نتوانند برای جفت گیری با شیرهای نر جوان رقابت کنند، از گله کنار گذاشته می‌شوند.

تالیف: لست سکند 

منابع: animalia , nationalgeographic , tabnakjavan