در آخرین روزاز اولین ماه تابستان 94 ،بنا به دعوت مدیریت محترم منطقه آزاد ماکو،فرصتی پیش آمد تا به اتفاق تعدادی ازدوستان و همکاران در قالب یک اتوبوس توریستی و به تعداد 28 نفر دیداری از دیدنیهای منطقه زیبا ومهجور ماکو داشته باشیم. شهرستان ماکو شمالی ترین شهرستان استان آذربایجان غربی و شمالغربی ترین شهرستان کشورمان میباشد.

موقعیت شهرستان ماکو در نقشه ایران ( رنگ قرمز )

 

ساعت 5 صبح از میدان نصف راه تبریز سوار اتوبوس شدم.پس از سوار شدن سایر دوستان ، حرکتمون به سمت ماکو آغاز شد.بعد از گذر از شهر صوفیان وطی مسافت 60کیلومتر،ساعت 6 به شهر مرند رسیدیم.

در مرند به یک دو راهی میرسیم که مستقیم و سمت شمال به شهر مرزی جلفا( منطقه آزاد ارس) و سمت چپ به طرف غرب به شهرهای خوی و ماکو(منطقه آزاد ماکو) راه دارد.

ما سمت خوی حرکت کردیم و نرسیده به خوی از سه راهی ایواوغلی به سمت شمال ادامه مسیر دادیم.بعد از طی مسافتی حدود 175 کیلومتر(فاصله مرند-ماکو)،حوالی ساعت 0830 به شهر ماکو رسیدیم. شهرستان ماکو از شمال و غرب به کشورترکیه، از شرق به رودخانه ارس و جمهوری خودمختار نخجوان واز جنوب به شهرستان خوی و چالدران محدود می گردد.هیئت محترم وزیران در جلسه مورخه 20/9/89 سه شهرستان ماکو،شوط و پلدشت رو با وسعت 500 هزارهکتار منطقه آزاد اعلام کرد.

منطقه آزاد ماکو بزرگترین منطقه آزاد کشور و دومین منطقه آزاداز نظر وسعت، بعد از شانگهای چین در جهان می باشد.چون سفرما یکروزه بود ، تنها تونستیم بخشی از جاذبه های دیدنی شهرستان ماکو رو از نزدیک ببینیم.

شهرماکو با 53000 نفر جمعیت ،دردره ای بنا شده که رودخانه" زنگمار" ،آن را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می کند.این شهر یک شهر طولی است یعنی طول شهر 12 کیلومتر و عرض آن بین 2 کیلومتر تا 200 متر است.

شهر ماکو

 

اولین محل بازدیدمون که بارزترین جاذبه و مشرف به ماکو ست وبه سان چتری بر شهر سایه افکنده ،دیواره عظیم سنگی یا بهتر بگم" کلاهک سنگی" ماکوست . حتی در آذربایجان، ماکو رو به اسم "داش ماکی"(ماکوی سنگی) میشناسند.

حرکت به طرف کلاهک سنگی ماکو

 

این کلاهک با خمیدگی 40- درجه از نادرترین و زیباترین کلاهکهای سنگی جهان محسوب می شود.سالهای سال هیچیک از صخره نوردان ایران و جهان قادر به بالارفتن از آن نبودند تا اینکه چند سال پیش آقای "موسی وحدانی" توانست آنرا فتح کند و نامش را بعنوان اولین فاتح کلاهک سنگی ماکو به ثبت برساند.در چند سال اخیر ، معمولا همه ساله صخره نوردان معروف جهان برای مسابقات صخره نوردی به این شهر سفرمیکنند.

کلاهک سنگی ماکو

 

در اوایل مسیر صعود به کلاهک ، وجود چشمه ای که محلیها به آن "حاجی بلاغی" میگفتند ،نعمت بزرگی برای مردم منطقه،کوهنوردان و رهگذران بود. با توجه به اینکه سختی آب شهر ماکو 550 بوده و جزئ آبهای سخت محسوب میشه(حداکثرسختی آب 800 است وبهترین و سبکترین آبها دارای سختی زیر 100 میباشد)وجود این چشمه یکی از نعمتهای الهی برای مردم این منطقه به حساب می آید.

چشمه حاجی بلاغی

 

در پائین کوه و کمی بالاتر از چشمه،خرابه های حمام و بالای آن آتشگاهی رو مشاهده کردیم (که تنها حمام آن متعلق به اواخر دوره صفویه بود)که تا چند سال پیش در زیر خروارها خاک و سنگ مدفون شده بود . براثر بارش شدید باران و به دنبال شسته شدن آن توسط سیل در 9 سال پیش،دیواراین اثر قدیمی مشخص شده واکنون پس از مرمت بعنوان یک اثر تاریخی مورد بازدید گردشگران قرار می گیرد.

مجموعه تاریخی حمام و آتشگاه، در پائین دست کوه صخره ای ماکو

 

بالای حمام و آتشگاه ، در ارتفاع 200 متری از سطح شهر،کارگران مشغول مرمت مسجدی درست زیر کلاهک صخره ای بودند.مسجد حضرت ابوالفضل(ع) که چند سال قبل بر اثر ریزش قندیلهای یخ آویزان از زیر کلاهک صخره ای،به شدت آسیب دیده بود،اخیرا توسط خیرینی از شهر تبریز و ماکو وبا مساعدت منطقه آزاد ماکو مورد مرمت و بازسازی قرار می گرفت.

این مسجد به عنوان یکی از جلوه های شکوهمند وحدت شیعه و سنی، همه ساله در روز تاسوعای حسینی شاهد حضور حداقل 5000 نفراز بانوان عزادار با روشن نمودن چندین هزار شمع می باشد.

باز سازی مسجد حضرت ابوالفضل(ع) در زیر کلاهک سنگی ماکو

 

جاذبه دیگرداخل شهرودر سمت شرقی خیابان امام ،"عمارت کلاه فرنگی" بود.این عمارت،قسمتی از مجموعه ساختمانهای بزرگ و قدیمی ماکوومتعلق به "علی قلی خان بیات ماکو" بوده و قدمت آن به اواخردوره قاجار میرسد.ساختمان در دو طبقه ساخته شده وپوشش بام ، شیروانی و طرح عمارت 8 ضلعی بود.

هر طبقه یک بالکن با 20ستون چوبی داشت.قسمت داخلی پنجره های اروسی، گچبری و آئینه کاری بسیار زیباداشت که اتاق آئینه کاخ گلستان رو تداعی میکرد.

عمارت کلاه فرنگی ماکو(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

 

ساختمانهای قدیمی دیگری مانند عمارت شهربانی،محل شورای داوری سابق و چند بنای دیگر در اطراف عمارت کلاه فرنگی وجود داشت.

در 7کیلومتری ماکو ودر سمت راست جاده 25 کیلومتری ماکو-بازرگان، در مجاورت روستای "سنگر"، اثری چشم نواز در مجموعه یک قلعه شهر اورارتوئی با قدمت 2700 ساله،" دخمه فرهاد" واقع شده است.در قسمت پائین قلعه، مقبره صخره ای با سه اتاق تودرتوطاقچه داردر دل کوه سنگی تراشیده شده که با راه پله سنگی به قلعه بالای کوه متصل می شود.در بخش جنوبی آن ودر کنار رودخانه، قربانگاه این شهر باستانی قرار داشت.

دخمه فرهاد(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو

 

جاذبه طبیعی دیگری که در 25 کیلومتری جاده ماکو-چالدران ،مشاهده کردیم،"منشورهای بازالتی" بود.تقریبا از میانه های جاده ماکو- بازرگان به سمت چپ در یک جاده فرعی اما آسفالته و خوب، بطرف روستاهای گجوت و باشکند و نهایتا چالدران ،حدود 10 کیلومتر که ادامه مسیر دادیم به منطقه ای رسیدیم که واقعا شگفت انگیز بود.

منشورهای بازالتی ماکو

 

ستونهای منشورمانند بازالتی ماکو، یکی از نمونه های کم نظیر جهان هست که حاصل انجماد گدازه های آتشفشانی در دوره سوم زمین شناسی می باشد.

انقباض ناشی از انجماد گدازه و نیروی کششی در سه جهت موازی با سطح گدازه و با فاصله زاویه ای 120 درجه بر یکدیگر اثرکرده و در نتیجه تاثیر این نیروها توده آذرین در جهت قائم به ستونهای شش گوش مستقیم تبدیل میگردد.

معمولا در این حالت ،ردیف منشورهای عمیق تر،منظم تر از ردیف منشورهای بالائی گدازه می باشد.نکته جالب برای من، بکر ،زیباو فوق العاده تمیز بودن این مسیر بود .گویا هنوز این منطقه کاملا ناشناخته و پای گردشگران(متاسفانه یک تعداد بی مسئولیت) به این منطقه باز نشده است.

دیگه کم کم به اواسط ظهر و زمان صرف ناهار رسیده بودیم.چون غذاهای هتل شهریار در شهر بازرگان بهتر بود ، موقع برگشت سری به آن شهر زدیم .نزدیکی بازرگان محل مناسبی بود تا از دور بهترین منظره کوههای آرارات رو ببینیم.دوتا کوه که هر دو در کشور ترکیه قرار دارند .

ارتفاع آرارات کوچک، 3900 متر و آرارات بزرگ 5300 متراز سطح دریاست.ترکها به آن" آغری" و کردها به این کوه "آقری" میگویند. اما اجداد ما( در زبان ترکی) چون دو تا کوه بودند که یکی کوچک و دیگری بزرگ بود" ار " آروات"(به معنی زن و شوهر )می گفتند و به مرور زمان این دو کلمه در هم ادغام و به کلمه "آرارات" تبدیل شده است.

کوه آرارات(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

 

شهرکوچک مرزی بازرگان با 6200نفرجمعیت، بیشتر به خاطر بزرگترین مرز زمینی ایران با کشور ترکیه و همچنین بزرگترین گمرک ایران با 4/1میلیارد دلار سالانه مراودات تجاری، مشهور می باشد.در این شهر740 شرکت حمل ونقل بین المللی فعالیت می کند.دارای دو هتل بزرگ و شیک شهریار و حمید وهمچنین 5 مهمانپذیر ممتاز می باشد.

بعداز ظهر، ابتدا به دیدن یکی دیگر از جاذبه های شهر ماکو رفتیم.در دو کیلومتری جاده ماکو- بازرگان در سمت چپ جاده ،" باغچه جوق" قرار دارد که میشه گفت اکنون بعنوان یکی از شهرکهای اطراف شهر محسوب می شود . در اوایل ورودی شهرک،"مجموعه تاریخی کاخ باغچه جوق "واقع شده است (جوق در زبان ارمنی به معنی "گل" می باشد).

مجموعه در ابتدا شامل یک هشتی یا ورودی بودو در داخل آن کاخ،آشپزخانه وحمام خصوصی درمیان باغی به مساحت 11 هکتار احداث شده بودند.ساختمان کاخ سردارتوسط تیمورپاشاخان(تیمور تیموری معروف به اقبال السلطنه ماکوئی)،حاکم ماکو ویکی از سرداران مظفرالدین شاه قاجار ، در سال 1313 ه.ق ساخته شده است .

این ساختمان از شاهکارهای بجا مانده از اواخر دوران قاجاراست که معماری آن تلفیقی ازمعماری سنتی ایرانی و غربی به ویژه معماری اواخر سده نوزدهم روسیه می باشد. ساختمان کاخ هم اکنون به عنوان موزه اثاثیه و وسایل شخصی سردار ماکو(مرتضی قلی خان پسرتیمورپاشا که اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی اول سردارماکو بود)فعال است.

کاخ موزه سردارماکو

 

مجموعه باغچه جوق در تاریخ11/4/1375به شماره 1739در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

قسمت بیرونی حیاط و باغ مجموعه باغچه جوق

 

در دورادورساختمان کاخ ،باغ بزرگی به وسعت 11 هکتار وجود داشت که شامل انواع درختان میوه بود.هوای بسیار تمیز،باغ بزرگ با انواع درختان میوه، کوههائی اطراف با دامنه های زیبا و سرسبز ،محیط بسیار آرام و دل انگیزی ایجاد کرده بودکه دوست داشتم ساعتها در آنجا بمانم ولی افسوس که فرصتمون کم بود.بعد از دیدن این زیبائیها به داخل ساختمان کاخ رفتیم و از اشیائ آن دیدن کردیم.

داخل کاخ موزه سردار ماکو

 

با گذشت دو سال از فعالیت رسمی منطقه آزاد ماکو،فعالیتهای چشمگیری انجام شده که یکی از آنها ایجاد بازارچه مرزی ماکو است.

ورودی بازارچه مرزی ماکو

 

این بازارچه در 5 کیلومتری جاده ماکو-بازرگان در سمت چپ جاده در زمینی به مساحت 22000مترمربع و با هزینه 250میلیارد ریال ایجادشده است.

حدود 500مغازه وهمه بابرندهای برتر ترکیه ، انواع مواد غذائی،پوشاک ولوازم خانگی را در معرض فروش قرار داده بودند.نکته جالب برای من قیمت بسیار مناسب اجناس بود که نسبت به منطقه آزاد ارس(جلفا)حداقل 20درصد پائینتر بود.

بازارچه مرزی منطقه آزاد ماکو

 

بعد از دو ساعت گشت و خرید در بازارچه مرزی ساعت 19 شهر ماکو رو به مقصد تبریز ترک کردیم.

چون به دلیل ذیق وقت و مسافرت یکروزه نتوانستیم همه جاذبه های شهرستان ماکو رو از نزدیک ببینیم، لازم میدونم سایر جاذبه های برجسته و مهم رو تیتر وار ( بعضا با تصویر )بیان کنم.

چشمه ثریا:در نقطه صفرمرزی و درست در بالاترین قسمت شهرستان ماکو(حدود 60 کیلومتری شمال ماکو) و کشورمون در دامنه کوه آرارات واقع شده است.

چندصدچشمه آب آهکی جوشان که پیرامون آن پراز نیزار و علفزارکه مامن پرندگان مهاجر بخصوص غازهای وحشی هستند، جلوه خاصی به این منطقه بخشیده است.

چشمه ثریا(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

 

محور گردشگری قره خاج:شامل روستای قره خاج،سدبارون،دریاچه پشت سدوکلیسای" زورزور"راشامل میشود.این محور که از 5 تا 15 کیلومتری جنوبغرب ماکوراشامل میشود،دارای طبیعت بسیار زیبا و دل انگیزی می باشد.

محور گردشگری قره خاج.روستاو دریاچه پشت سد(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

 

کلیسای زور زور(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

 

دشت بورالان:دشت بسیار زیبا و چشم نوازدر مجاورت روستای بورالان که نزدیک چشمه ثریا می باشد.

دشت بورالان(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

 

منطقه زردشت آواجیق:

منطقه زردشت آواجیق(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

سودره سی:

سودره سی(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

 

عشایر ایل جلالی:از ایلهای کرد ایران که به زبان کردی کرمانجی صحبت می کنند.این ایل بزرگ از 10طایفه و 247 اوبا تشکیل شده است که بیشتر در اطراف شهرهای منطقه آزاد ماکو ساکن هستند.

عشایر ایل جلالی(عکس برگرفته از کتاب راهنمای گردشگری ماکو)

 

دره رند:در مسیر جاده ماکو-بازرگان در کنار روستای رند واقع شده که دارای آثار تاریخی، غارهای متعدد،فضاهای سرسبز و آبشارزیبا داردودر طول سال پذیرای گردشگران زیادی میباشد. پل پنج چشمه:در 5 کیلومتری شرق ماکوو برروی رودخانه زنگمار ساخته شده و متعلق به دوره صفویه است.در آن از سنگهای سیاه و سفید استفاده شده که جذابیت خاصی دارد.

قره کورپی:در انتهای تنگه ماکو به بازرگان روی رودخانه قره سو ساخته شده است.متعلق به دوره صفوی و چون سنگهای سیاه بیشتر از سفید است ، به این نام نامیده شده است.

سواحل زیباو تفرجگاه رود ارس-ویرانه های شهر باستانی دامبات-قلعه قاپان-چشمه آبگرم درمانی شوط(ایستی سو)-دهکده گردشگری گجوت-حمام پورناک-سدتاریخی پناه کندی-حمام صوفی-قلعه و مقابر"شدی"-مجتمع تفریحی بولاخلار-بازارچه صنم بلاغی پلدشت نیز از سایر جاذبه های مهم منطقه آزاد ماکو محسوب می گردد.البته لازم به ذکراست که در این منطقه، جاذبه های گردشگری بسیاری وجودداره که نام بردن همه آنها از حوصله این سفرنامه خارج می باشد.

در انتها لازم می دانم از برادر و دوست عزیزم و راهنمای محلی ، آقای "اکبررفاهی"(نویسنده،محقق،عکاس،روزنامه نگارو... ساکن ماکو)و آقای دکتر بهمن کارگر(مشاور رئیس سازمان منطقه آزاد ماکو)،دکتر عبدالله زاده(رئیس گردشگری منطقه)و سایر همکاران و دوستان(که ذکر نام همه آنها در این مقال مقدور نیست) در سازمان منطقه آزاد ماکو که زحمات زیادی از نظر مادی و معنوی متقبل شدند، صمیمانه تشکر کنم.

منطقه آزادماکو از نظر گردشگری استعداد فوق العاده ای دارد و امیدوارم با همت و تلاش همه دست اندر کاران و با توسعه زیر ساختهادر آینده نزدیک شاهد شکوفائی هرچه بیشتر آن باشیم.

نویسنده: فرشاد شفیعی شهیدلو