چای، نوشیدنی‌ جذابی که از چین برخاست و دنیا را گرفت!

 شاید اروپاییان و آمریکایی‌‌ها چای را نوشیدنی انگلیسی بدانند، اما این نوشیدنی خوش‌طعم از آسیا آمده است و تاریخچه‌اش با افسانه‌ها و اسطوره‌های بسیاری در هم آمیخته.

چای چگونه کشف شد؟

درست مانند هر پدیده مشابهی، بسیار سخت است که بگوییم چای چه زمانی و به چه شکلی کشف شد، اما در مورد پیدایش آن، افسانه‌های بسیاری هست. می‌گویند روزی امپراطور شن نونگ و سربازانش در حال پرسه زدن بودند که به زمینی پوشیده از کاملیا سینِسیس می‌رسند. گیاهی که ما به عنوان برگ چای می‌شناسیم. همان‌طور که سپاهیان به استراحت پرداخته بودند، بادی وزید و برگی از باغ در ظرف آب جوش افتاد و به این ترتیب، دنیا با محصولی به نام چای آشنا شد.

گروهی هم می‌گویند که بین سالهای 1500 تا 1046 پیش از میلاد، سلسله شانگ چای را کشف کرده‌اند. حتی افسانه ترسناک‌تری هم هست که می‌گوید آغاز کننده شاخه چان از بوداییسم، به اشتباه 9 سال خوابید و زمانی که از خواب بیدار شد چنان حسی از ناراحتی و انزجار او را فرا گرفت که پلک چشمانش را کَند و به زمین انداخت و درست همانجا گیاه چای رویید.

افسانه‌ها شاید گاهی نشانه‌هایی از اتفاقات تاریخی هم داشته باشند، اما در هر حال به قدری شکل داستانی پیدا کرده‌اند که نمی‌توان به آنها اتکا کرد. هر چه که باشد، قرن‌ها است که چای به یکی از نوشیدنی‌های محبوب دنیا تبدیل شده و نقش مهمی در فرهنگ آسیایی داشته است.

ریشه چای و مسیرش تا به امروز

حدود قرن سوم میلادی، چای یک نوشیدنی شناخته شده در چین شده بود، اما تاریخ استفاده از آن بسیار قدیمی‌تر بود. این تاریخ شروع ما را به قرن سی‌ام تا بیست و یکمِ پیش از میلاد برمی‌‌گرداند. در آن زمان برگ چای یکی از داروهای گیاهی بود که از آن برای خاصیت نشاط‌آورشان استفاده می‌شد. در این زمان هنوز نوشیدنی چای به وجود نیامده است. از قرن هشتم قبل از میلاد تا قرن سوم اما، اندک اندک دم کردن و نوشیدن چای مرسوم می‌شود و خوراکی‌های دیگری مانند زنجبیل، پوست نارنگی، تره‌فرنگی و زغال‌اخته هم به آن اضافه می‌شد. در این زمان چای بیشتر بخشی از خوراک بود چرا که آن را با برنج مخلوط می‌کردند.

از قرن سوم پیش از میلاد تا قرن سوم میلادی، چای تغییر و موقعیت خود را به عنوان یک نوشیدنی ارزشمند تثبیت می‌کند. نوشیدنی‌ای که برای اشراف و سران کشور سرو می‌شد. در این زمان انواع مختلفی از چای کشف شده بود و انواع نادری از آن به شاه پیشکش می‌شد؛ چرا که یکی از اقلام تجاری آن دوره بود. در همین زمان هم بود که تجارت چای رونق گرفت و تاجران بسیاری به داد و ستد آن پرداختند. در قرن‌های بعد از آن، حدود قرن پنجم و ششم، چای یکی از نوشیدنی‌های محبوب و مرسوم چینی و بخشی از سنت‌های این کشور بود. مصرف آن روز به روز بیشتر می‌شد و روش‌های کاشت و برداشت آن پیشرفته‌تر. بالاخره باید راهی برای تامین نیاز مصرف‌کنندگان پیدا می‌کردند.

در دوره یو چاجینگ، کاشت و پرورش چای رونق بسیار گرفت. از قرن هفتم تا دهم میلادی، چای در گوشه‌گوشه کشور کاشته شده بود. راهبان ژاپنی که به چین سفر می‌کردند، این گیاه را به ژاپن بردند و این اولین بار بود که چای از چین خارج شده و در کشور دیگری پرورش داده شد. با گذر زمان، چای طعم‌های مختلفِ بیشتری پیدا کرد و مرکز این چای‌های معطر استان فوجیان بود.

در قرن سیزدهم و چهاردهم، نحوه کاشت و برداشت چای تغییرات اساسی کرد و پیشرفت‌های زیادی در این زمینه به دست آمد. از این زمان چایی که با استفاده از ماشین‌آلات درست شده بود هم روانه بازار شد، هر چند که مردم عادی همچنان به روند پیشین خود وفادار بودند. کیک چای و خوردنی‌هایی که با چای درست شده بود، همچنان در دربار مهم بود و به عنوان پیشکش و تا حدی رشوه به بزرگان و سران داده می‌شد. از زمان سلسله مینگ بود که ایده چای خشک شکل گرفت. در قرن 17، چای دیگر محصولی شناخته شده و متنوع بود که انواع مختلفی مانند چای زرد، اولانگ، سبز، سفید، تیره، گل و سیاه داشت. صادرات چین در این دوره، یکی از منابع درآمد چین بود.

سفر به خارج از مرزهای چین

همان طور که گفته شد، تا قرن سوم میلادی، چای یکی از نوشیدنی‌های اصلی چین بود و ژاپن اولین کشوری بود که چای به آن وارد شد. این نوشیدنی دلپذیر در قرن هشتم در تبت، کشورهای عربی، ترکیه و هند تجارت می‌شد. اما تا قرن شانزدهم چای به اروپا راه پیدا نکرده بود. با اینکه امروز چای انگلستان مشهور است و چای یکی از نوشیدنی‌های اصلی این کشور است، اما حتی بعد از ورود چای به اروپا، نزدیک به یک قرن طول کشید تا چای به انگستان برسد.

با محبوب شدن جهانگردی و افزایش جهانگردان، چای هم دستخوش تغییر شد. در نتیجه این سفرها چای شناخته شده بود و تجارت به مکان‌های دورتر رونق گرفته بود. اما برگ‌های چای برای سفرهای طولانی مناسب نبودند و در راه خراب می‌شدند و این مشکل به شدت تجارت چای را تحت تأثیر قرار داده بود. تاجران باید راهی پیدا می‌کردند که برگ‌های چای تا رسیدن به مقصد سالم و تازه باقی بمانند. برای این کار در قدم اول بسته‌بندی محصولات را تغییر دادند تا مقاومت بیشتری داشته باشد و تغییراتی در نحوه حمل و نقل انجام دادند. اما باز هم در مسیرهای طولانی برگ چای سالم نمی‌ماند و همین شد که چای سیاه به وجود آمد.

گیاهی که مانده‌اش، بیشتر طرفدار پیدا کرد!

در تبدیل چای سبز به سیاه، بیشتر از هر چیز خلاقیت و علم دخیل بود. تمام انواع مختلف چایی که وجود دارد، سبز، سیاه، سفید، اولانگ، پوره و زرد، همگی از یک گیاه به دست می‌آیند، گیاه کاملیا سیننسیس که بومی چین است. تبدیل آن به انواع مختلف و طعم‎های گوناگون مربوط به روش پرورش و فرایند بعد از آن است. به همین دلیل، وقتی اروپاییان متوجه شدند که برگ‌های چای بدون خشک شدن به آنها نمی‌رسند، آن را به شکل طبیعی اکسیده و سپس خشک کردند. این کار باعث شد برگ‌ها تیره رنگ شوند و چای سیاه به وجود آید و با اینکه چینی‌ها همچنان ترجیح می‌دهند چای سبز باقی بماند، اروپایی‌ها چای سیاه را بیشتر پسندیدند.

محبوبیتی که روز‌به‌روز بیشتر شد

بر خلاف باور عمومی، چای از انگلستان نبود که وارد اروپا شد. کشوری که چای را به اروپا رساند هلند بود. در قرن هفدهم، هلند یکی از مصرف‌کنندگان چای چینی بود. تقریبا نیم قرن طول کشید تا چای وارد انگلستان شد. ورود چای به انگلستان را به پرنسس کاترین از براگانزا نسبت می‌دهند که با چارلز دوم ازدواج کرد. اما مراسم چایخوری عصرانه، ابداع آنا هفتمین دوشس بدفورد بود که در سال 1840 این رسم را آغاز کرد.

در زمان پادشاهی چارلز دوم، واردات و فروش چای از چین مخالفان بسیاری داشت و مالیات زیادی هم به آن وارد بود. در آن زمان شرکت هند شرقی انحصاراً تجارت چای را در دست داشت و این باعث شده بود چای به انگلستان قاچاق شود. برای نزدیک به صد سال چای بخشی از اقتصاد، سیاست و حتی قاچاق بود، اما با درگیری بین انگلیس و چین، تجارت میان دو کشور با مشکل مواجه شد. اینجا بود که شرکت هند شرقی از کشورهایی که استعمار کرده بود برای کاشت و پرورش چای استفاده کرد و یک صنعت جدید به وجود آمد.

چای در سایر نقاط جهان

تا این لحظه با چای و مسیری که طی کرده آشنا شدید. روندی که باعث شده به دومین نوشیدنی پرطرفدار دنیا تبدیل شود. به علاوه خواندید که چگونه چای به اروپا و انگلستان رسید. نوبت آن شده که اندکی درباره چای در کشورهای دیگر صحبت کنیم.

هنگ کنگ

چای در هنگ‌کنگ هم به شدت محبوب است و به جز چای یوما که مختص به مناطق جنوبی چین است، نسخه‌ای از چای انگلیسی و چای مشهور هنگ‌کنگی که همراه با شیر است را هم دارند.

ژاپن

ژاپن اولین کشوری بود که با چای آشنا شد و مراسمی برای نوشیدن آن به وجود آورد. چای، نوشیدنی طبقه مذهبی یعنی راهبانِ ژاپن بود و کم‌کم به قدری محبوب شد که ژاپنی‌ها روش‌های مختلفی برای نوشیدن آن ابداع کردند که به آن مراسم چایخوری ژاپنی می‌گویند. این مراسم، شامل آماده کردن وسایل نوشیدن چای هم می‌شود. ژاپنی‌ها هم چای مخصوص به خود را دارند که به آن سنچا یا چای بو داده می‌گویند. این چای، محبوب‌ترین نوشیدنی ژاپنی است.

کره

چای از دوران باستان بخشی از مراسم‌ اشرافی در کره بوده است. مراسم دو حالت روزانه و ویژه داشته که حالت روزانه آن در مواقع عادی و حالت ویژه آن مخصوص موقعیت‌های خاص بوده است. کره به مراسم‌ چای که با جزئیات و دقت برگزار می‌شوند، شهرت دارد. مراسمی که انواع مختلفی از چای سبز و معادل‌های آن مانند چای داوودی، برنجاسپ و برگ خرمالو سرو می‌شد.

ویتنام

چای خوش عطر ویتنام سال‌ها فقط مصرف داخلی داشت. این کشور هم چای‌های معطر فوق‌العاده‌ای دارد، مانند چای یاس و لوتوس که امروز شهرت جهانی دارند و همین‌طور چای سیاه و اولانگ.  

هندوستان

انگلیسی‌ها بودند که چای را به هندوستان بردند تا انحصار چین روی این محصول را بشکنند. شاید به همین دلیل هم باشد که اصطلاح چای انگلیسی خیلی شناخته شده است. خاک و آب و هوای هندوستان برای کاشت چای بسیار مناسب بود و در اندک زمانی مزارع بسیاری زیر کشت رفتند. با آنکه تعدادی از انواع چای هست که بومی هندوستان به حساب می‌آید، معمولا از آنها برای مصارف درمانی استفاده می‌شده. امروز هند هم یکی از مصرف‌کنندگان عمده چای در جهان و هم یکی از عمده‌ترین تولیدکنندگان آن است.  

ایران

آب و هوای متعادل و باران بهاری، خاک ایران را برای کاشت چای در خطه گیلان و نواحی شمالی ایران مناسب می‌سازد. این خطه بزرگترین تولیدکننده چای در ایران است و چای یکی از اصلی‌ترین نوشیدنی‌های ایرانیان است.  

ترکیه

ترکیه هم تولیدکننده قوی چای است و حتی گاهی چای این کشور از قهوه مشهور آن بیشتر طرفدار دارد.

آمریکا

با اینکه قهوه محبوب‌ترین نوشیدنی برای آمریکایی‌ها است، اما چای هم نوشیدنی محبوبی است. اما برعکس کشورهای آسیایی، آمریکایی‌ها ترجیح می‌دهند چای‌شان را خنک، شیرین و از طریق بطری بنوشند.

استرالیا

در ورود چای به استرالیا هم انگلیسی‌ها دخیل بودند. چای سیاه مرسوم‌ترین نوع چای در استرالیا است.

سریلانکا

بعد از چین، هند و کنیا، سریلانکا بزرگترین تولیدکننده چای در جهان است و چای سیلان آنها شهرت جهانی دارد.

کلام آخر

همان‌طور که گفته شد، چای ابداعی چینی است. یکی از آن ابداعاتی که چنان سراسر جهان را می‌گیرد که دیگر کسی نمی‌داند قدم اول آن از کجا برداشته شده و چنان محبوب است که در فرهنگ بخش‌های مختلف دنیا نفوذ می‌کند.

منبع: تی101