با آب انبار جِنُک، کهن‌ترین آب انبار یزد بیشتر آشنا شوید!

یزد را باید شهری تاریخی با سازه‌های عجیب که نشانه نبوغ مردمانش بوده، بدانیم. آب انبار جنک که در میان بافت قدیمی یزد واقع شده، یکی از این سازه‌های عجیب و جالب است که به منظور استفاده بهینه از آب در زمان کم آبی بوده است. امروز در بخش پیشنهادات ایرانگردی لست سکند به سراغ این آب انبار در یزد رفته‌ایم. با ما همراه باشید.

آب انبار جِنُک

آب انبار جنک که در بافت قدیمی یزد واقع شده را به عنوان قدیمی‌ترین آب انبار یزد می‌دانند. این آب انبار در کوچه پشتی مسجد جامع واقع شده است. بر بالای در ورودی آب انبار کتیبه‌ای وجود دارد که بر روی کتیبه سال ساخت آن را 878 هجری قمری ذکر شده است. براساس این کتیبه،‌ آب انبار در زمان حکومت تیموریان بنا گردیده است. همچنین در کتیبه نام سازنده را فردی به نام«لطف‌الله»، ذکر شده است.

به نظر می‌رسد لطف الله این آب انبار را در محله مرکزی یزد یعنی محله مسجد جامع به منظور استفاده مردم از آب آن ساخته و وقف نموده است. گفته می‌شود این آب انبار جزو صد آب انباریست که از قدیمی‌ترین قنات یزد یعنی قنات وقف آباد، سیراب می‌شده است.

نام آب انبار و افسانه قدیمی

آب انبار جنک که روزگاری آب آشامیدنی مردم محله مسجد جامع یزد را تامین می‌کرد، امروزه متروکه شده است. علاوه بر متروک شدن آب انبار، نام آن نیز می‌تواند برای بازدیدکننده ترسناک باشد. در گذشته زمانی که مردم اعتقاد داشتند در مکانی که دسترسی به آن‌ها سخت بود یا در مکان‌‌های تاریک و تو در تو، جن وجود دارد. حتی در برخی سرداب‌های خانه‌ها و حمام‌های قدیمی به علت تو در تو بودن و تاریک بودن، اعتقاد داشتند که جن دارد.

آب انبار جنک که در پشت مسجد جامع قرار دارد، به نظر نام خود را از این باور قدیمی گرفته است. در گذشته آب انبارها به ویژه در مناطق کویری زیر زمین ساخته می‌شد و برای رسیدن به شیرآب باید پله‌های بسیاری را طی می‌کردند. علاوه بر آن به علت نداشتن امکانات کافی برای روشن نگاه‌ داشتن محیط، آب انبار فضای تاریک داشت. فضای آب انبار در هنگام شب به شدت دلهره‌آور بود و همین امر باعث گردیده که به اعتقاد مردم این مکان جن داشته باشد و نام آب انبار نیز جِنُک باشد. جنک در گویش یزدی ترکیبی از واژه جن و «ک» تصغیر است. البته این تنها یک حدس می‌باشد و ممکن است نام بنا براساس افسانه‌ی دیگر انتخاب شده باشد.

معماری آب انبار جنک

آب انبار جنک معماری ساده‌ای به مانند اغلب آب انبارهای منطقه کویری ایران داشت است. مخزن آب در زیر زمین تعبیه شده زیرا خاک‌های در قسمت‌های زیرین خنک‌تر هستند و از نور خوشید سوزان تابستان در امان می‌باشند.

برای ساخت آب انبار جنک از مصالح بومی منطقه استفاده شده که شامل آجر، ملات، ساروج و خشت و گل است. بنا تنها یک ورودی داشته و در قسمت پاشیر نیز یک شیر آب قرار داشته است. برای رسیدن به شیر آب باید 25 پله طی نمود. پله‌های آب انبار عرضی در حدود 1.40 دارند که تقریبا برای عبور دو نفر کفایت می‌کرده است.

 به باور باستان‌شناسان آب انبار سقفی گنبدی داشته که از بین رفته و بر روی آن خانه مسکونی احداث شده است. بادگیر کوچک آب انبار در قسمت شمال غربی خانه قرار دارد.

سخن نهایی

آب انبارها در گذشته یکی از مهم‌ترین بناهای مناطق مسکونی بودند. آب انبار جنک که در محله مسجد جامع یزد قرار دارد، اهمیت این بنا را نشان می‌دهد. بنا در روزگار حیات خود بسیار رونق داشته و حال نیازمند توجه مسئولین و گردشگران می‌باشد تا به حیات دوباره خود بازگردد. آب انبار جنک تا حدودی مرمت شده اما همچنان نیاز به توجه بیشتری دارد. شما نیز اگر افسانه‌های محلی در مورد آب انبار می‌دانید با ما در میان بگذارید و همچنین در مورد تجربه‌های بازدیدتان از این بنای تاریخی بگوید.

توجه: تمامی تصاویر از کاربر لست سکند ساره سلطان‌پور تهیه شده است. در نگارش متن از همشهری آنلاین و ایسنا نیز کمک گرفته شده است.