شاید در ایران کمتر موقعیتی پیش بیاید که بتوانیم با حیواناتی در رده بالای زنجیره غذایی روبه‌رو شویم. در مناطق محافظت شده می‌توانیم شیر و ببر و پلنگ و البته یوزپلنگ را هم ببنیم. اما اینکه جانوری پرخاشگر و همه چیزخوار، نقطه‌ای از ایران را به‌عنوان زیستگاه خود انتخاب کرده باشد و حتی بدون محافظت‌های محیط زیستی بتواند در این منطقه زندگی کند، اتفاقی نادر است. خرس سیاه آسیایی یکی از این حیوانات ارزشمند است که بنا به شرایط آب و هوایی و ویژگیهای زیستی خود، قسمت‌های جنوب شرقی ایران را برای زیست برگزیده است.
خرس سیاه آسیایی گونه‌ای نادر از خرس‌هاست که نسبت به همنوعان خود جثه‌ای متوسط دارد و طول بدن او به 130 تا 180 سانتیمتر، طول دم آن به 7 تا 10سانتیمتر و وزن آن به 50 تا 170کیلوگرم می‌رسد. گوش این جانور هم کاملاً گرد است. میزان رشد این نوع خرس بسته به نوع تغذیه، آب و هوا و شرایط اقلیمی زیستگاه او بستگی دارد.
این خرس، از زیباترین خرس‌های دنیا بوده و به خرس سیاه تبتی هم معروف است. اما خرس ماه هم خوانده میشود، چرا که روی سینه این جانور، لکه‌ای سفید رنگ به شکل 7 یا V دیده میشود. خرس زیبای آسیایی در تبت و سراسر جنوب آسیا دیده میشود. هرچند در بلوچستان که غربی‌ترین منطقه زیستی اوست در خطر انقراض قرار گرفته اما در جنوب چین به‌وفور دیده میشود و البته اقدامات محیط زیستی و محافظتی بسیاری از آنها میشود که تا حد زیادی این گونه نادر و زیبا را از خطر انقراض می‌رهاند.
خرس سیاه بلوچی که زیرگروه خرس سیاه آسیایی به‌شمار می‌رود، تنها در پاکستان و جنوب شرقی ایران دیده میشود. در ایران این خرس، بیشتر در جنوب سیستان و بلوچستان، کوهستان‌های مهرستان، قصرقند، لاشار، نیکشهر و آهوران زندگی می‌کند. از آنجا که این جانور، محیط‌های کوهستانی را به‌عنوان زیستگاه خود برمی‌گزیند، رشته کوه بیرک یکی از برترین انتخاب‌های او به‌شمار می‌رود. مردمان محلی سیستان به این حیوان «مَم» یا «هرس» می‌گویند.
خرس سیاه آسیایی، علاوه بر مناطق جنوبی سیستان بلوچستان، در جیرفت کرمان و رودان هرمزگان هم دیده شده است.
خرس سیاه آسیایی، برخلاف دیگر گونه‌های خرس، خواب زمستانی ندارد و شاید تصور کنیم که شانس رویارویی با او بیشتر باشد. اما از آنجا که این حیوان، جانوری شبگرد بوده، در روز کمتر دیده میشود اما می‌توان از نشانه‌هایی رد حضور او را تشخیص داد. یکی از نشانه‌های حضور این نوع خرس در منطقه، درختانی است که شاخه‌های آنها خمیده شده و به‌نوعی آشیانه‌مانند شده‌اند. چرا که خرس سیاه آسیایی برای زیستن بالای درخت سازگار شده و شاخه‌ها را به‌زیر می‌کشد تا آنها را زیر خود قرار دهد. اگر در بین درختچه‌های زار و زیتون بگردیم بیشتر شانس دیدن این خرس زیبا را داریم چون آنها شیفته زندگی در میان این درختچه‌ها هستند.
در چند سال اخیر شاهد حضور پرتکرار خرس سیاه آسیایی، دیده شدن ردپا و یا مدفوع این جانور در بخش هایی از زیستگاه بلوچی این حیوان بوده‌ایم. آنگونه که از محاسبات و مطالعات برمی‌آید کاهش بارندگی‌ها که از سال 1376 شروع شد، باعث خشکسالی در مناطق کوهستانی، خشک شدن چاه‌ها و باغات شدند. همین مسئله باعث کوچ و مهاجرت روستاییان منطقه شد.
در این میان درختان خرمایی که توانایی بیشتری برای سازگاری با خشکسالی و بی‌آبی داشتند، درجای خود باقی ماندند. حالا روستائیان مهاجرت کرده و درختان خرمای‌شان باقی مانده است. درنتیجه غذای بیشتری دردسترس خرس‌های سیاه آسیایی قرار می‌گیرد. به‌علاوه آگاهی‌های محیط زیستی مردم و فعالیت‌های محافظتی محیط‌بانان، شرایط زندگی گونه‌های جانوری مختلف را بهبود داده است.
این نوع خرس، پرخاشگر و همه‌چیز خوار است؛ از دام اهلی و نوزاد پستانداران گرفته تا میوه‌ها و گیاهان به‌خصوص میوه و گیاه‌های شیرین تغذیه می‌کند. عسل و شیره و خرما هم که از غذاهای محبوب و شناخته شده خرس‌ها به‌خصوص خرس سیاه آسیایی است.
خرس سیاه آسیایی متوسط عمری معادل 25سال دارد. این خرس‌ها معمولاً در اواخر بهار یا اوایل تابستان جفتگیری می‌کنند. طول دوره بارداری خرس 7ماه بوده که معمولاً با پایان بارداری 2یا 3 توله به‌دنیا می‌آورند. این توله‌ها تا حدود 2سالگی در کنار مادر می‌مانند و ماده‌ها از 3 سالگی توانایی بارور شدن را دارند.
خرس سیاه آسیایی به‌دلیل زیبایی‌های خاصش توسط شکارچیان شکار میشود و به سیرک‌ها فروخته میشود. در چین هم در طب سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که از همین‌رو اگر اقدامات محافظتی در چین هوشیارانه هم باشد، باز هم در کشورها و مناطق دیگر این خرس شکار شده و به چین فرستاده میشود تا در مصارف دارویی مورد استفاده قرار بگیرد. از آنجا که جمعیت این خرس نادر در 10سال گذشته، 50 درصد کاهش یافته، اکنون این حیوان را در لیست به شدت درمعرض انقراض (CR) قرار داده‌اند و حتی در ایران هم اگر این خرس به باغات و نخلستان‌ها خسارتی وارد کنند، کمیته ملی حفاظت از خرس سازمان محیط زیست، خسارت وارده را جبران می‌کنند تا کشاورزان درصدد آسیب رساندن به این حیوان برنیایند.
به این نوع خرس نزدیک نشوید چون آنها رابطه خوبی با انسان‌ها ندارند و با دیدن‌تان ممکن است به شما حمله‌ور شوند. بیشترین خطری هم که این حیوان را تهدید می‌کند، درگیری با انسان گزارش شده است.
تألیف: لست سکند
